92

ايرادهاي__ى كه بر ازدواج موق__ت مى ش__ود••• 95

«راس_____ل» و ازدواج م_____وق______ت••• 100

مذموم بودن تنوع طلبى و زن بارگى در روايات••• 102

تعدد زوجات••• 106

تع__دد زوجات يك ض_رورت اجتماعى است••• 109

(217)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

منظ__ور از عدالت درباره همسران چيست ؟••• 118

عدال__ت شرط تع__دد زوج___ات اس__ت••• 119

پاسخ به يك سؤال لازم در مورد تعدد زوجات••• 122

گوش__ه اى از فلسف__ه تع_دّد زوجات پيامبر••• 126

ازدواج ف_____رزن___________دان آدم••• 136

فرهن__گ آم_ارى كلمه نكاح در قرآن كريم••• 139

بررس___ى ريش__ه لغ__وى كلم____ه عشق••• 141

تعري_____ف عش___________ق••• 142

(218)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تع___ري__ف دوّم__ى از عش___ق••• 143

نگاهى به موضوع عشق و ماهيّت آن••• 143

نظريات مختلف درباره ماهيّت عشق••• 145

عش__ق جسمان__ى و روحان___ى••• 147

عشق وعرفان درنيايش امام على عليه السلام ••• 149

ديدگاه قرآن پيرامون زوجيّت و وجود مودّت بين زوجين••• 151

محبت مؤمنان نسبت به يكديگ___ر••• 155

جايگ__اه عش__ق در رواي____ات••• 159

(219)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

عشق ناروا از ديدگ___اه امام على عليه السلام ••• 162

چن__د ح__ديث ط__لايى درباره عشق ••• 165

نقش عشق و محبّت در خودسازى انسان در اشعار حافظ و علامه طباطبايى••• 167

آثار سوء عشق در غفلت از عيوب معشوق••• 170

ف___رق عش___ق ب___ا شه______وت••• 173

بررس__ى فرق مي__ان عش__ق و هوس••• 174

بررس__ى اته__ام مخالف__ت اس__لام ب__ا مسأله عش__ق و شهوت جنسى••• 180

جايگاه عشق درعبادت رسول اكرم صلى الله عليه و آله ••• 181

رابط___ه عش___ق و عف_________ت••• 182

(220)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ني____روى عش___ق و محب___ت در اجتم____اع••• 186

تشي_____ع ، مكت___ب عش___ق و محبّ______ت••• 189

نق__ش عش__ق در زندگى انس___ان و آث___ار آن••• 192

داست____ان ه___اى عاشق_____ان واقع_____ى••• 198

داست__ان عشق سعدبن ربي__ع به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ••• 202

داستان عاشقى كامل بنام ميثم تمار به امام على عليه السلام ••• 206

داستان ابن سكيت آن عاشق و دلباخته امام على عليه السلام ••• 208

داست__ان عش__ق ورزي__دن ب_ه اهلبي___ت عليه السلام ••• 210

(221)

بيستونى، محمد، 1337 _

ازدواج (پيوند آسمانى)از ديدگاه قرآن و سنّت =Marriage in Quran

and tradition/ بانظارت محمدبيستونى؛

گروه تحقيق ليلا حمداللهى ،

زهره نورى، عليرضامقسمى ؛ با همكارى و كارشناسى اسداللّه اسدى گرمارودى .-- تهران: بيان جوان، 1384 .

417 ص.؛ 11x17 س م .-- (سرى كتابهاى روش انس با قرآن)

ISBN: 964-8399-38-7

فه_رستنويسى بر اساس اطلاعات فيپا. كتابنامه به صورت زيرنويس.

1.زناشويى (اسلام). الف. حمداللهى، ليلا، 1357 -. ب. نورى، زهره.

ج. مقسمى، عليرضا. د. اسدى گرمارودى، اسداللّه 1340 -. ه . عنوان.

4الف 9ب/17/ 230 BP 4831/297

كتابخ__انه ملى ايران 15486 _ 84م

عنوان: ازدواج (پي_ون_د آسم_انى) از دي_دگ_اه ق_رآن و سنّ_ت (جلد 1)

م____ؤل_ف: دكت_______ر محمّ______د بيست______ون____ى ويراستارى و تايپ و صفحه آرايى:سهيلاشاكرى،فاطمه سرزهى

گروه تحقيق:ليلاحمداللهى،زهره نورى خانى،عليرضامقسمى ام______ور فن________ى و راي__ان___ه: روح اللّه ك____ريمي______ان

م__دي__ر اج__راي___ى: عل_____ى اكب_____ر ه_______ادى چ____اپ و صح___افى: ش_ركت راي_ان_ه پ____رداز نگ____ارش

ن__وب__ت و ت__اري__خ چ_______اپ: اول ، س_ال 1384 شم__________ارگ______ان: 3000 نسخ_________________________ه

ن____اش____________ر: انتش______ارات بي______ان ج__وان ش_______ا ب__________ك:7-38-8399 -964 -ISBN: 964

هرگون_ه نسخه ب_ردارى و چاپ از اين كتاب، با اخذ مجوز كتبى از مؤسسه قرآنى تفسير جوان بلامانع است.

نشانى: تهران _ خيابان پاسداران _ بين گلستان هشتم و نهم (روبروى پمپ بنزين) _ شماره 353 _ طبقه همكف _ واحد 4

تلفكس:09121085322_22589626 E_mail : dr_ bistooni@tafsirejavan.com

(222)

بيستونى، محمد، 1337 _

ازدواج (پيوند آسمانى)از ديدگاه قرآن و سنّت =Marriage in Quran

and tradition/ بانظارت محمدبيستونى؛ گروه تحقيق ليلا حمداللهى ،

زهره نورى، عليرضامقسمى ؛ با همكارى و كارشناسى اسداللّه اسدى گرمارودى .-- تهران: بيان جوان، 1384 .

417 ص.؛ 11x17 س م .-- (سرى كتابهاى روش انس با قرآن)

ISBN: 964-8399-38-7

فه_رستنويسى بر اساس اطلاعات فيپا. كتابنامه به صورت زيرنويس.

1.زناشويى (اسلام). الف. حمداللهى، ليلا، 1357 -. ب. نورى، زهره.

ج. مقسمى، عليرضا. د. اسدى گرمارودى، اسداللّه 1340 -. ه . عنوان.

4الف 9ب/17/ 230 BP 4831/297

كتابخ__انه ملى ايران 15486 _ 84م

عنوان: ازدواج (پي_ون_د آسم_انى) از دي_دگ_اه ق_رآن و سنّ_ت (جلد

2)

م____ؤل_ف: دكت_______ر محمّ______د بيست______ون____ى ويراستارى و تايپ و صفحه آرايى:سهيلاشاكرى،فاطمه سرزهى

گروه تحقيق:ليلاحمداللهى،زهره نورى خانى،عليرضامقسمى ام______ور فن________ى و راي__ان___ه: روح اللّه ك____ريمي______ان

م__دي__ر اج__راي___ى: عل_____ى اكب_____ر ه_______ادى چ____اپ و صح___افى: ش_ركت راي_ان_ه پ____رداز نگ____ارش

ن__وب__ت و ت__اري__خ چ_______اپ: اول ، س_ال 1384 شم__________ارگ______ان: 3000 نسخ_________________________ه

ن____اش____________ر: انتش______ارات بي______ان ج__وان ش_______ا ب__________ك:7-38-8399 -964 -ISBN: 964

هرگون_ه نسخه ب_ردارى و چاپ از اين كتاب، با اخذ مجوز كتبى از مؤسسه قرآنى تفسير جوان بلامانع است.

_____________________________________________________________________________________

نشانى: تهران _ خيابان پاسداران _ بين گلستان هشتم و نهم (روبروى پمپ بنزين) _ شماره 353 _ طبقه همكف _ واحد 4

تلفكس:09121085322_22589626 E_mail : dr_ bistooni@tafsirejavan.com

(223)

موضوعى كه منابع را در اختيارشان قرار داده دعوت مى كند. از مؤسسه مذكور ديدار كوتاهى داشتيم، از كار و پشتكار و هدفمند بودن آثارشان اعجاب و تحسينم شعله ور شد، از خداوند منان افاضه بيشتر و توفيق افزونى برايشان خواستارم. به اميد آنكه در مراحل غيرتفسيرى هم از معارف اسلامى درهاى وسيعى برويشان گشاده شود.

آمين رب العالمين .

21 ربيع الثانى 1425

21 خرداد 1383

اب_والقاسم خزعلى

(6)

. (1)

گاهى متأسفانه اين اختلافات منجربه از هم پاشيدن شدن كانون خانواده مى گردد، همانطورى كه در تحقيقات به دست آمده مى خوانيم :

طلاق يا به سبب تقاضاى زن و يا به دليل تمايل مرد به وقوع مى پيوندد و علت عمده آن يا ترك انفاق (و مهر) و بدرفتارى و ناهنجارى اخلاقى از سوى زوج است و يا عدم تمكين زن از شوهر و نداشتن توافق اخلاقى . در سال 1371 تعداد 18380 پرونده منجر به طلاق در دادگاه هاى مدنى خاص مطرح بود كه منجر به

1- بهشت خ__انواده ، ن__وشت__ه دكت_ر سيّد جواد مصطفوى ، جلد 1 ، صفحه 362 .

(8) ازدواج

صدور حكم گرديده و دادگاه هاى مستقل نيز به 3449 مورد درخواست طلاق رسي__دگى ك__رده و حك__م داده ان__د . (1)

به هرحال مهر چه كم باشد و چه زياد، شوهرنمى توانداز پرداخت آن سرباززند. اگر چنانچه به هر دليلى توان پرداخت آن را نداشته باشد ، طبق توافق مى تواند به صورت قسطى پرداخت نمايد ، همان طور كه در ماده (1083) قانون مدنى آورده است : (ب_راى ت_أدي_ه تمام يا قسمتى از مهر مى توان مدت يا اقساطى قرار داد) . (2)

علاقه اولين قدم پيوند مقدس ازدواج را برداشتند ، شايسته است تا آخر از اين رمز بقاء پيروى نمايند . مهر از شرايط عقد نيست ، بلكه بيشتر به عنوان هديه و اعلام آمادگى براى آغاز يك زندگى شيرين و محبت آميز است . بنابراين مهر بُعد مادى ندارد . اين زندگى شيرين با بخشيدن مهر از طرف زن به شوهر استمرار پيدا مى كند . در فرهنگ دينى همانطور كه بر پرداخت مهر از طرف شوهر به زن در صورت تقاضا سفارش و تأكيد شده از طرف ديگر هم به بخشيدن مهر از طرف زن توصيه گرديده است . آن هم با رضايت و ميل قلبى و به قصد قربت و به جهت حاكم نمودن روح گذشت و

(10) ازدواج

فداكارى در زندگانى زن_اش_وئى و وارست_ه نم_ودن زندگى از پيرايه هاى مادى .

زن اگر همه مهر يا هر مقدار از مهر را كه مايل باشد، مى تواند ببخشد. پيامبراكرم صلى الله عليه و آله فرمود : هر زنى كه مهريه اش را قبل از همبستر شدن به شوهرش ببخشد ، خداوند به جاى هردينارى ، ثواب آزاد كردن يك بنده برايش مى نويسد . سؤال شد يا رسول اللّه اگر بعد از دخول بخشيد چطور ؟ حضرت فرمود : اين نشانه مودت و الفت است . (1)

در اين حديث ملاحظه مى شود ، تفاوت است بين بخشيدن مهريه قبل از همبسترشدن و بعد از آن . معمولاً مرد مؤمن بعد از عقد نگران پرداخت دين يعنى مهريه همسرش مى باشد و يك نوع اضطراب دارد و شايد بااطمينان كامل وارد بر

1- مست_درك ال_وسائل ، جل_د 15 ، صفحه 81 .

ازدواج (11)

زن__دگ__ى زن_اش_وئى نشود ، در اين موقع اگر

زن مهر خود را نبخشد و ش_وه_رش را از اي_ن دي_ن رها نمود ، در واقع ثواب آزاد كردن بنده را برده است .

معصوم عليه السلام فرمود : خداوند ، عذاب قبر را از سه دسته از زنان برداشته است و آنها را درقيامت با فاطمه عليهاالسلام دختر پيامبراكرم صلى الله عليه و آله محشور مى نمايد .

1 _ زن هايى كه بر غيرت شوهر خود صبر كنند . 2 _ زن هايى كه بر سوء خلق و رفتار شوهر خود صبر كنند . 3 _ زن هايى كه مهر خود را ببخشند . خداوند بر ه__ري__ك از آنه__ا ث__واب ه__زار شهيد عطاء مى كن__د و مى ن_ويس_د براى ه_ري_ك از آنه_ا عبادت سالى را . (1)

در آيه 4 سوره نساء پس از آن كه توصيه شده است كه مهر زن ها را شيرين

1- وسائل الشيعه ، جلد 15 ، صفحه 37 .

(12) ازدواج

و با رغبت به آنها بدهيد ، فرموده : «فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَىْ ءٍ مِنْهُ نَفْسا فَكُلُوهُ هَنيآئا مَرآيئا» . پس اگر زنان از طيب خاطر مهر خود را به شما بخشيدند پس بخوريد آن را سازگار و گوارا .

آيه فوق علاوه بر اينكه يك نوع تشويق ضمنى زنان بر بخشيدن مهر خود مى باشد ، اشاره بر رضايت قلبى آنها بر بخشيدن مهر خود است ، يعنى بخشيدن مهر يا قسمتى ازآن نبايداز روى اكراه و اجبار و حتى مكر و خدعه باشد. علامه طباطبايى (ره) در ذيل آيه فوق فرموده است : «تصرف در مهريه را به طيب نفس زن مشروط نمود ، هم تأكيد جمله قبل است كه مشتمل بر اصل حكم بود و هم مى فهماند حكم «بخوريد» حكم وصفى است نه تكليفى . يعنى معنى بخوريد ،

اين است كه خوردن آن جايز و حلال است ، نه اينكه بخواهد بفهماند خوردن مال همسر واجب است . كلمه (هنيئا) صفت مشبه از ماده (هناء) است و ماده هناء به

ازدواج (13)

معنى آسان هضم شدن غذا و نيز به معنى قبول طبع است» . (1)

گروهى از مفسرين كلمه (مِنْه) را در آيه فوق (مِنْ بَعْضِه) گرفته و فرموده اند ، اگر قسمتى از مهر خود را بخشيد ، با گوارا بخوريد . از اين مطلب استفاده نموده اند كه زن مهر خود را ببخشد . (2) اما اكثر مفسرين كلمه (مِنْه) را جنس گ__رفت__ه اند ، از بيان مهر ، يعنى اگراز آن مهر به شما چيزى بخشيدن ، گوارا بخوريد و (مِ_نْ بَعْضِ__ه) نمى باشد . (3)

1- (1) : تفسي__ر المي__زان ، جل__د 4 ، صفح__ه 269 (ت__رجمه ف_ارسى) .

2- (2) : تفسير رهنما ، جلد 3 ، صفحه 282 .

3- (3) : تفسير البتيان ، جلد 3 ، صفحه 109 و تفسير كترالدقائق ، جلد 3 ، صفحه 324 و تفسي__ر الوجي__ز ، جل__د 1 ، صفح___ه 296 .

(14) ازدواج

به نظر مى رسد از باب اينكه زن مالك تمام مهر خود مى باشد ، پس مى تواند تمام مهر يا قسمتى از آن را ببخش__د و مح__دوديت__ى ن__داشت__ه باشد . پس قول اكث__ر ك___ه ق__ول دوم است بيشتر م_ورد قب_ول مى باشد .

نكات كوتاه از آيات مربوط به مهريه «وَاتُوا النِّساآءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَىْ ءٍ مِنْهُ نَفْسا فَكُلُوهُ هَنيآئا مَرآيئا» (1) با استفاده از تفسير راهنما نكاتى چند از آيه شريفه فوق قابل بهره بردارى مى باشد كه ذيلاً به آنها اشاره مى شود :

1 _ وج____وب پ___رداخ_ت مه__ري____ه زن__ان

. (وآت__و)

2 _ زنان مالك مه_ر خ__ويش مى ب__اشن__د . (صَدُقاتِهِنَّ)

3 _ استقلال مالى زنان در نظ__ام خان_واده . (صَدُقاتِهِنَّ)

1- (1) : 4 / نساء .

ازدواج (15)

4 _ لزوم پرداخت مه_ري_ه به خودِ زن نه به ديگ_ران . (وَاتُوا النِّساآءَ صَدُقاتِهِنَّ)

5 _ مه___ري___ه ه___دي_ه اى ب__راى زن است . (صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً)

6 _ مه___ري__ه ه__دي_ه اى است بدون عوض . (صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً)

7 _ مهريه ب_اي_د ب_دون منت و شي_رين به زن پرداخت شود . (صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً)

8 _ منع از حبس مهر توسط شوهر . (وَاتُوا النِّساآءَ صَدُقاتِهِنَّ)

9 _ زن مى تواند مهريه خ__ود را ببخش__د . (فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَىْ ءٍ مِنْهُ نَفْسا)

10 _ بخشش مهر از طرف زن بايد با طيب نفس باشد . (نَفْسا)

11 _ حرمت تصرف مردان در مهر زنان بدون رضايت آنها . (فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَىْ ءٍ مِنْهُ نَفْس__ا)

12 _ حلال و گوارا بودن خوردن مهر زن براى شوهر در صورتى كه آن را ببخشد. (هَنيآئا مَرآيئا)

(16) ازدواج

13 _ تعيي___ن مه___ري___ه در عق__د نك___اح . (صَ__دُق__اتِهِ_نَّ)

14 _ شوهر مجاز به استفاده از دارايى زن است ، در صورت رضايت زن . (نَفْس_____________ا)

15 _ تصرف ول__ى زن در مه_ريه او ب___دون رض___ايت زن .

وَ اِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَريضَةً فَنِصْفُ ما فَرَضْتُمْ اِلاّ اَنْ يَعْفُونَ اَوْ يَعْفُوَا الَّذى بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ وَ اَنْ تَعْفُوا اَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ لاتَنْسَ__وُا الْفَضْ__لَ بَيْنَكُ___مْ اِنَّ اللّهَ بِم__ا تَعْمَل_ُونَ بَصي__رٌ (1)

از اين آيه شريفه نك_اتى ق_ابل استفاده است كه به دنبال آيه قبل ذكر مى شود .

16 - وجوب پرداخت نصف مهر در صورت طلاق قبل از دخول (وَ اِنْ

1- (1) : 237 / بقره .

ازدواج

(17)

طَلَّقْتُمُ__وهُ_نَّ مِنْ قَبْ_لِ اَنْ تَمَسُّوهُنَّ،... فَنِصْفُ مافَرَضْتُمْ) .

17 _ ع___________دم وج______وب تعيي_____ن مه________ر .

18 _ ط__لاق زن__ان به دس_ت ش__وه___ران مى ب__اش___د . (وَ اِنْ طَلَّقْتُمُ__وهُنَّ)

19 _ مه_ريه دَينى است براى زن___ان و ب__رعه___ده م___ردان (لَهُ__نَّ فَريضَةً)

20 _ سقوط مهريه در صورت عفو زن . (اِلاّ اَنْ يَعْفُوَا) .

21 _ سقوط مهريه در صورت عفو ولى زن . (اَوْ يَعْفُوَا الَّذى بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ) ، _ اگر الذى را ولى زن بگيريم _ .

22 _ اختيار ازدواج زن به دست ولى شرعى اوست . (الَّذى بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ)

23 _ توصيه به پرداخت مهريه كامل در صورت طلاق قبل از دخول ، به خصوص اگر قبلاً مهريه كامل به زن داده شده باشد و اين به تقوى نزديك تر است. (وَ اَنْ تَعْف_ُوا اَقْ_______رَبُ لِلتَّقْ_____وى) .

(18) ازدواج

24 _ عفو مهريه توسط زن نزديك به تقوى است . (وَ اَنْ تَعْفُوا اَقْرَبُ لِلتَّقْوى)

25 _ ارزشمن____دى استحب___اب گ___ذش___ت انس___ان از ح______ق خ______ود .

26 _ گذشت انس_ان از ح__ق خ_ود ، راهى نزديك براى رسيدن به تقوى است .

27 _ ولى زن مطلقه قبل از دخ_ول مى ت__وان__د از نص__ف مه_ر صرفنظر كند .

28 _ گ___ذش__ت م__ال__ى در مس__ائ__ل خ__ان__واده راه__ى مناسب ، براى رسي__دن ب__ه تق__وى مى ب__اش_د .

29 _ طلاق و مشكلات خانوادگى نبايد موجب فراموشى ارزش ها و فضيلت ها شود . (وَ لاتَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ) .

30 _ بين___ايى گست__رده و عمي__ق خ__داون__د ب__ر اعم__ال انسان ها . (اِنَّ اللّهَ بِم____ا تَعْمَل___ُونَ بَصي_______رٌ) .

31 _ توجه به نظارت خداوند زمينه ساز عمل به احكام الهى (به خصوص در

ازدواج (19)

مس__ائل زن_اشوئى) م_وجب تق__وى و پ_رهي__ز از خطا مى باشد .

32 _ اگر در مسائل خانوادگى ناحقى شود

، خداوند بينا است .

كه نشان مى دهد نخست اينكه مى فرمايد : «به شرط اينكه اجر و مهر آنها را بپردازيد» درست است كه كلمه «اجر» هم در مورد «مهر عقد دائم» و هم در مورد «مهر ازدواج موقت» گفته مى شود ولى بيشتر در مورد ازدواج موقّت ذكر مى شود .

و ديگ_ر اينك_ه تعبي_ر ب_ه «غَيْ_رَ مُسافِحي_نَ وَ لا مُتَّخِ_ذى اَخْ_دانٍ» (به ش_رط اينك_ه از راه زن__ا و گ__رفت_ن دوس__ت پنه_ان نامش_روع وارد نشوي__د) ، ني__ز با ازدواج موقت مناسب تر است چه اينك_ه ازدواج دائ_م هي_چ گونه شباهتى با مسأله زنا يا دوست پنهانى نامشروع ندارد ، كه از آن نهى شود ول_ى گاه_ى اف__راد

(22) ازدواج

ن_ادان و بى خبر ازدواج موقت را با زنا يا انتخاب دوس_ت پنهان_ى اشتب_اه مى كنند .

ذك_ر اين نكته نيز لازم است كه در مورد طعام اهل كتاب ، هم اجازه داده شده كه از طعام آنها بخورند با شرايطى و هم به آنها اطعام شود اما در مورد ازدواج ، تنها گرفتن زن از آنان تجويز شده ولى زنان مسلمان به هيچ وجه مجاز نيستند كه با مردان اهل كت_اب ازدواج كنن_د و فلسف_ه آن ناگفت_ه پي_دا اس_ت زي_را زن_ان ب_ه خاط__ر اينك__ه ع__واط_ف رقيق ت_رى دارن_د زودت_ر ممك_ن اس_ت عقي___ده همس___ران خ_ود را بپ____ذي_رن___د ت_ا م_ردان !

و از آنجا كه تسهيلات فوق درباره معاشرت با اهل كتاب و ازدواج با زنان آنها ممكن است مورد سوء استفاده قرار گيرد و آگاهانه يا غيرآگاهانه به سوى آنها كشيده شون_د در پاي_ان آي_ه ب_ه مسلمان_ان هش_دار مى ده_د مى گوي_د : «كس_ى كه نسبت به دين اسلام كاف__ر ش__ود و راه مؤمن_ان را رها كرده ، در راه كافران

ازدواج (23)

قرار گيرد ، اعمال

او تباه مى شود و در آخرت در زمره زيانكاران خ_واه_د بود» .

و اشاره مى كند به اينكه تسهيلات مزبور علاوه بر اينكه گشايشى در زندگى شما ايجادكندبايد باعث نفوذوتوسعه اسلام درميان بيگانگان گردد، نه اينكه شماتحت تأثير آنها قرار گيريد و دست از آئين خود برداريد كه در اين صورت مجازات شما بسيار سنگين و سخت خواهدبود.

و بت پرست شايسته همسرى و ازدواج با مردان مسلمان نيستند .

اسلام به خاطر اهميتى كه به زندگى زناشويى مى دهد و به خاطر آثار قطعى وراثت و به خاطر تأثير محيط تربيتى خانواده در سرنوشت فرزندان ، براى انتخاب همسر شرايط گوناگونى قائل شده است و از آنجا كه زن مشرك شايسته همسرى مسلمان نيست و بر فرض كه براى همسرى انتخاب شود فرزندان او روحيه و صفات وى را به حكم وراثت كسب مى كنند و پس از تولّد نيز اگر در دامن او تربيت شوند سرنوشت شومى خواهند داشت لذا قرآن در اين آيه از ازدواج با زنان مشرك و بت پرست نهى فرموده ، از اين گذشته مشركان كه افراد از اسلام محسوب مى شوند اگر از طريق ازدواج به خانه هاى مسلمانان راه پيدا كنند ، جامعه اسلامى گرفتار هرج و مرج و دشمنان داخلى شده و صفوف از يكديگر مشخص نخواهد شد ، آنان را هم پايه يك كنيز باايمان نيز نداشته است ولى راه را به روى آنان نيز نبسته است و براى اينكه احيانا از علاقه جنسى آنها براى نجات استف__اده ك__رده ب__اش__د ، مى گ__وي__د : «اگ__ر ايم__ان بي__اورند شايسته ازدواج خواهند بود» همچنين همان گونه كه از ازدواج م__ردان م_ؤمن با زن__ان مش__رك در ص__در آي__ه نه__ى ش__ده اس__ت .

(26) ازدواج

از زن دادن به مردان كافر و مشرك هم نهى كرده و نيز همان گونه كه كنيزكان مؤمن از زنان آزاده كافر اگرچه داراى جمال و جلال باشند بالاتر و از براى ازدواج شايسته ترند ، بردگان ، غلامان باايمان از مردان زيبا و به ظاهر باشخصيت اما كافر ، برتر و شايسته ترند ، البته

ازدواج زنان مؤمن با مردان كافر هم تا وقتى كه مشرك هستند ممنوع مى باشد و هنگامى كه قبول ايمان نمودند ازدواج با آنان هيچ گونه مانعى ندارد.

در ادام_ه آي_ه خداون_د مى فرماي_د : «مشرك_ان شم_ا را ب_ه آت_ش جهن_م

ازدواج (27)

مى خوانند و خداوند به بهش_ت و مغف__رت خ__ود خوان__د از راه لط_ف و عنايت» .

در اين جمله علّت تحريم ازدواج افراد باايمان با مردان و زنان مشرك بيان شده است و آن اينكه : مشركان ، معاشران خود را ، به خصوص اگر معاشرت از نظر زناشوي_ى باش__د ك__ه ش_دت تأثي_ر آن بيشت_ر و عميق ت_ر اس_ت ، ب_ه ط_رف بت پرستى و روحيات ناپسند دعوت مى كنند كه سرانجامش ، آتش قهر خداست .

در حالى كه مؤمنان به خاطر ايمان و صفات عالى انسانى كه از ايمان سرچشمه مى گيرد ، معاش_ران خ_ود را به ايم_ان و فضيلت دعوت مى كنند كه سرانجامش بهشت و مغف__رت و آمرزش خدا است .

و اما مشركان چه كسانى هستند ؟ اين كلمه در قرآن بيشتر ب_ه بت پرست__ان اط_لاق مى ش_ود و از همي_ن جه_ت اس_ت ك_ه در بسي_ارى از آي_ات ق_رآن مشركان در مقابل اهل كت_اب (يه_ود ، نص__ارى ، مج__وس) قرار داده شده اند .

(28) ازدواج

همچون بيماى هاى جسمى غالبا واگيردار است و از اين گذشته اين كار يك نوع ننگ و عار براى افراد پاك محسوب مى شود به علاوه فرزندانى كه در چنين دامان هاى لكّه دار و شوم و

1- 3 / نور .

ازدواج (29)

مشكوكى پرورش مى يابند ، سرنوشت مبهمى دارند .

روى اين جهات اسلام اين كار را منع كرده است و شاهد اين تفسير جمله «وَ حُرِّمَ ذلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ» است كه در آن تعبير به تحريم شده است و شاهد ديگر رواي__اتى است ك__ه از ام__ام ب__اق__ر و ام__ام ص__ادق عليه السلام مى خ__واني__م : «اين آيه در مورد مردان و زنانى است كه در عصر رسول خدا آلوده زنا بودند ، خ__داون__د مسلم__ان__ان را از ازدواج با آنها نهى كرد و هم اكنون نيز مردم مشمول اين حكمند ، هركسى مشهور به اين عمل ش_ود و ح_د اله_ى بر او ج_ارى ش_ود ، ب_ا او ازدواج نكني_د تا توبه اش ثابت شود» .(1)

ضمنا بايد توجه داشت كه عطف «مشركان» بر «زانيان» در واقع براى بيان

1- مجمع البيان ، ذيل آيه موردبحث .

(30) ازدواج

اهميت مطالب است يعنى گناه «زنا» هم طراز گناه «شرك» است پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : «شخص زناكار در آن لحظه اى كه مرتكب اين عمل مى شود از ايمان ب___ازداشت__ه مى ش__ود و م_ؤمن نيست» .(1)

ظاهر آيه فوق تحريم ازدواج با زانى و زانيه است . البته اين حكم در روايات اسلامى مقيّد به مردان و زنانى شده است كه مشهور به اين عمل بوده و توبه نكرده اند ، بنابراين اگر مشهور به اين عمل نباشند ، يا از اعمال گذشته خود كناره گيرى كنند و تصميم بر پاكى و عفّت گرفته و اثر توبه خود را عملاً

نشان داده اند ، ازدواج با آنها شرع__ا بى مانع است .

در حديث معتبرى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه : فقيه معروف «زراره» از

1- ن_____ورالثقلي____ن ، جل______د 3 ، صفح____ه 26 .

ازدواج (31)

آن حضرت پرسيد: «تفسير آيه "اَلزّانى لا يَنْكِحُ اِلاّ زانِيَةً ..." چيست ؟» امام عليه السلام فرمود: «اين آيه اشاره به زنان و مردانى است كه مشهور به زنا بوده و به اين عمل زشت شناخته شده بودند و امروز نيز چنين است ، كسى كه حد زنا بر او اجرا شود ، يا مشهور به اين عمل شنيع گردد ، سزاوار نيست احدى با او ازدواج كن___د ، ت__ا ت__وب__ه او ظ__اه_ر و شن__اخت__ه گ____ردد» .(1)

همچنين از حضرت رضا عليه السلام آمده است كه فرمودند :

«حرام كرد خدا زنا را براى اينك_ه در زن_ا فسادهاي_ى اس_ت از جمل_ه كشت__ن نفس ، از بين رفتن نسب و تربيت نشدن اطفال و از بين رفتن ميراث و غي__ر» (2).

1- وسائل الشيعه ، جلد 14 ، صفحه 335 .

2- وس_ائ__ل الشيع__ه ، صفحه 15 ، باب 1 .

(32) ازدواج

آنچه در آيه فوق در مورد حد زنا آمده است يك حكم عمومى است كه موارد استثنايى هم دارد ازجمله «زناى محصن و محصنه» است كه حد آن با تحقق ش__رايط اع__دام است و نيز حك__م زن__ا با محارم، اعدام است و همچنين حكم زنا به عنف و جب__ر ني__ز اع_دام است .

ناپاك دارند و زنان پ__اك ب__راى م_ردان پاكند و مردان پاك براى زنان پاك و اينان از نسبت هاى ناروايى كه به آنه__ا داده مى شود ، مبرّا هستند و براى آنها آمرزش (الهى) و روزى پرارزش است» .(1)

ازدواج (33)

«خَبيثاتُ» و «خَبيثُونَ» اشاره به زنان و مردان آلوده دام__ان اس__ت و ب__ه عك__س «طَيِّب_اتُ» و «طَيِّبُ_ونَ» اش__اره ب__ه زن__ان و م__ردان پ__اكدامن مى باشد .

در حديثى از امام باقر و امام صادق عليهم السلام نقل شده است كه : اين آيه همانند «اَلزّانى لا يَنْكِحُ اِلاّ زانِيَةً اَوْ مُشْرِكَةً» مى باشد زيرا گروهى بودند كه تصميم گرفتند با زنان آلوده ازدواج كنند ، خداوند آنها را از اين كار نهى كرد و اين عمل را ناپسن____د شم____رد» .(2)

1- 26 / نور .

(34) ازدواج

همچنين در روايات مى خوانيم كه ياران امامان ، گاه سؤال از ازدواج با زنان «خبيثه» مى كردند كه با جواب منفى رو به رو مى شدند و اين نشان مى دهد كه «خبيث_ه» اش_اره به زن_ان ناپ_اك اس_ت و منظ_ور از خبي_ث ب_ودن اي_ن دست_ه از مردان و زنان يا طيب بودن آنها همان جنبه هاى عفت و ناموسى را شامل مى شود.

ب_ه همين دلي_ل اي_ن آي_ه اش_اره به ي_ك حك_م شرع_ى مى باش_د كه ازدواج با زن_ان آل_وده و ن_اپ__اك و ازدواج ب_ا م__ردان آل__وده و ن__اپ___اك حداق_ل در م_واردى ك__ه مشه__ور و مع__روف ب__ه عم__ل منافى عفت هستند ممنوع است.

در اين جا سؤالى مطرح است و آن اينكه در طول تاريخ يا در محيط زندگى خود گاه مواردى را مى بينيم كه با اين قانون هماهنگ نيستند ، به عنوان مثال در خود قرآن آمده كه ، «همسر نوح و همسر لوط زنان بدى بودند

و به آنها خيانت كردند» (1) و در مقابل «همسر فرعون از زنان باايمان و پاكدامنى بود كه گرفتار چنگ_ال آن طاغوت بى ايم__ان گشت___ه بود» .(1)

1- مجمع البيان ، ذيل آيه موردبحث .

2- 10 / تحريم .

ازدواج (35)

در پ__اسخ علاوه بر اينكه هر قانون كلّى استثناهايى دارد بايد به دو نكته توجّه داش__ت :

1 _ در تفسير آيه گفته شد كه منظور اصلى از «خبائث» همان آلودگى به اعمال منافى عفّت است و «طيّب» بودن نقطه مقابل آن مى باشد ، به اين ترتيب پاسخ سؤال روشن مى شود،زيراهيچ يك ازهمسران پيامبران وامامان به طورقطع انحراف و آلودگى جنسى نداشتند و منظور از «خيانت» در داستان نوح و لوط ، جاسوسى كردن به نفع كفّ__ار است نه خيان__ت ناموسى ،

2 - از اين گذشته همسران پيامبران و امامان در آغاز كار حتّى كافر و

1- 11 / تحريم .

(36) ازدواج

بى ايمان هم نبودند و گاه بعد از نبوّت به گمراهى كشيده مى شدند كه مسلما آنها نيز روابط خود را مانند سابق با آنها ادامه نمى دادند . همان گونه كه همسر فرعون در آغاز كار با فرعون ازدواج ك_رد ، بعدا كه موسى مبعوث شد ، ايمان آورد و چاره اى جز ادامه زندگى ت_وأم با مبارزه نداش_ت ، مب_ارزه اى كه سرانجامش شهادت اين زن باايمان بود .

به هنگام ازدواج با دختران يتيم رعايت حقوق و عدالت را درباره حقوق زوجيت و اموال آنان ننمائيد از ازدواج با آنها چشم بپوشيد و به سراغ زنان ديگر برويد» .

از جمله شواهدى كه تفسير فوق را درباره آيه روشن مى سازد آيه 127 از سوره نساء است كه در آن صريحا مسأله رعايت عدالت را درباره ازدواج با دختران يتيم ذكر كرده است . در اين آيه هم ، توصيه به عدالت رفتار كردن در مورد ازدواج به دختران يتيم كه اموال آنها را مى گرفتند و نه با آنها ازدواج مى كردند و نه اموال آنها را به خودشان مى سپردند كه بتوانند با ديگران ازدواج كنند و خداوند مى فرمايد : زشتى اين عمل ظالمانه را آشكار مى سازد و هرگونه

(38) ازدواج

عم__ل ني__كى درباره افراد ضعيف و دختران يتيم از شما سر بزند پاداش من__اسبى خ_واه_د داشت

اينكه پاكدامن باشند

ازدواج (39)

نه مرتكب زنا به طور آشكار شوند و نه دوست پنهانى بگيرند و در صورتى كه «شوهردار» باشند و مرتكب عمل منافى عفت شوند نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت ، اين اجازه (ازدواج با كنيزان) براى آنها است كه (از نظر غريزه جنس_ى) شدي_دا در زحم__ت باشن_د و اگ_ر خ_وددارى كني_د ب_راى شم__ا بهت__ر اس_ت و صب_ر ب_راى شم_ا بهت_ر است و خداوند بخشنده و مهرب__ان اس__ت» .(1)

اين آيه شرايط ازدواج با كنيزان را بيان مى كند ، نخست مى گويد كسانى كه قدرت ندارند كه با زنان آزاد ازدواج كنند مى توانند با كنيزانى ازدواج كنند كه مهر و ساير مخارج آنها معمولاً سبك تر و سهل تر است .

البته منظور از ازدواج با كنيزان اين نيست كه صاحب كنيز با كنيز ازدواج كند ،

1- 25 / نساء .

(40) ازدواج

بلكه با شرايط خاصى مى تواند همانند همسر با او رفتار نمايد ، بنابراين منظور از ازدواج افراد غيرمالك با كنيز است .

ضمنا از تعبيربه «مُؤْمِنات» استفاده مى شود كه بايد حتما كنيز مسلمان باشد تا بتوان با او ازدواج كرد و بنابراين با كنيزان اهل كتاب ازدواج صحي__ح نيست .

ج_الب اينك_ه قرآن در اين آيه از كنيزان تعبير به «فَتَيات» كرده است كه معمولاً اين تعبير آميخته با احترام خاصى درمورد زنان است و غالبا در مورد دخت___ران ج__وان ب__ه ك___ار م_ى رود.

از آنجا كه بعضى در مورد ازدواج با كنيزان كراهت داشتند قرآن مى گويد : «بعضى از بعض ديگريد» يعنى شما همه از يك پدر و مادر به وجود آمده ايد بنابراين نبايد از ازدواج با كنيزان كه از نظر انسانى با شما هيچگونه تفاوتى ندارند و از

نظر ارزش معنوى ارزش آنها مانند ديگران بسته به تقوى و پرهيزكارى آنان است ، كراهت داشته باشيد .

ازدواج (41)

ولى «اين ازدواج بايد با اجازه مالك صورت گيرد» و بدون اجازه او باطل است و تعبير از مالك به اهل اشاره به اين است كه آنها نبايد با كنيزان خود همچون يك متاع رفتار كنند بلكه بايد همچون سرپرست يك خانواده نسبت به فرزندان و اهل خ_ود ، رفت__ارى ك_املاً انسانى داشته باشند .

و همچنين قرآن مى فرمايد: «بايد مهرمتناسب وشايسته اى براى آنهاقرار داد و آن را به خود آنان داد» و از تعبير «بِالْمَعْرُوف» (به طورشايسته) برمى آيد كه نبايد در تعيين مهر آنها ، ظلم و ستمى بر آنان شود بلكه حق واقعى آنها بايد اداء گردد .

و يكى ديگر از شرايط اين ازدواج آن است كه كنيزانى انتخاب شوند كه م__رتك__ب عم___ل من__افى عف__ت ، نگردند خواه به صورت آشكار بوده باشد «غَيْرَ مُسافِحاتٍ» و ي_ا ب_ه ص_ورت انتخ_اب دوست پنهانى (وَ لا مُتَّخِذاتِ اَخْ__دانٍ) .

(42) ازدواج

در اينجا ممكن است اين سؤال پيش آيد كه با نهى از زنا ، نيازى به نهى از گرفتن دوست پنهانى نبوده است ؟ ولى با توجه به اينكه جمعى در جاهليت عقيده داشتند كه تنها زناى آشكار ناپسند است اما انتخاب دوست پنهانى مانعى ندارد ! روش__ن مى ش__ود ك__ه چ__را ق_رآن مجي__د به هردو قسمت تصريح كرده است .

خداوند در پايان اين آيه مى فرمايد : «اين ازدواج با كنيزان براى كسانى است كه از نظر غريزه جنسى شديدا در فشار قرار گرفته اند و قادر به ازدواج با زنان آزاد نيستند» بنابراين براى غير آنها مجاز نيست و خوددارى كردن از ازدواج با

كنيزان تا آنج_ا كه تواناي_ى داشت_ه باشن_د كه دامانش_ان آل_وده گناه نشود را به نفع دانسته است .

ولى باي_د توج_ه داش_ت ك_ه آنچ_ه در م_ورد كنيزان در غير مورد ض_رورت ممنوع است ازدواج ب__ا آنه__ا اس__ت ن__ه آمي___زش جنس____ى از راه مالكي____ت .

ازدواج (43)

چنانچه در آيه 32 سوره نور مى خوانيم :

قابل توجه است كه در آيه موردبحث به هنگامى كه سخن ازدواج مردان و زنان بى همسر به ميان مى آيد ، به طور كلى دستور مى دهد براى ازدواج آنان اقدام كنيد اما هنگامى كه نوبت به بردگان مى رسد ، آن را مقيد به «صالح بودن» مى كنند .

جمعى از مفسران (مانند نويسنده «تفسير الميزان» و همچنين «تفسيرمافى») آن را به معنى صلاحيت براى ازدواج تفسير كرده اند، در حالى كه اگر چنين باشد ، اين قيد درمورد مردان و زنان آزاد نيز لازم است. بعضى ديگر گفته اند كه منظوراز صالح بودن، از نظر اخلاق و اعتقاد است چراكه صالحان از اهميت ويژه اى در اين امر برخوردار هستند ولى باز جاى اين سؤال باقى است كه چرا در غي__ر ب_ردگ_ان اي_ن قي___د ني__ام__ده اس__ت ؟

(44) ازدواج

احتمال مى دهيم منظور چيز ديگرى باشد و آن اينكه در شرايط زندگى آن روز بسيارى از بردگان در سطوح پائينى از فرهنگ و اخلاق قرار داشتند، به طورى كه هيچگونه مسئوليتى در زندگى مشترك احساس نمى كردند اگر بااين حال اقدام به تزويج آنها مى شد، همسر خود را به آسانى رها مى كردند، لذا دستور داده شده است در مورد آنها كه صلاحيت اخلاقى دارند ، اقدام به ازدواج كنيد و مفهومش اين است كه نخستين كوشش براى صلاحيت اخلاقى آنها شود تاآماده زندگى زناشويى شوند، سپس اقدام به ازدواجشان گردد.

النِّسآءِ اِلاّ ما مَلَكَتْ اَيْمانُكُمْ كِتابَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ اُحِلَّ لَكُمْ ما وَرآءَ ذلِكُمْ اَنْ تَبْتَغُوا بِاَمْوالِكُمْ ...: و زنان شوهردار (برشما حرام است) مگر آنها را كه مالك شده ايد ، اين ها احكامى است كه خداوند بر شما مقرّر داشته و زن_ان

ازدواج (45)

ديگر غير از اين ها براى شما حلال است كه با اموال خود آنها را اختياركنيد ...» .(1)

خ__داون__د در اي__ن آي_ه مى فرمايد كه «ازدواج و آميزش جنسى با زنان ش__وه__ردار نيز ح__رام است» .

مقصود از «مُحْصَنات» جمع «مُحْصَنَة» از ماده «حَصَن» به معنى قلعه است و به همين مناسبت به زنان شوهردار و همچنين زنان عفيف و پاكدامن كه از آميزش جنسى با ديگران خود را حفظ مى كنند و يا در تحت حمايت و سرپرستى مردان قرار دارند گفته مى شود .

اين حكم اختصاص به زنان مسلمان ندارد بلكه زنان شوهردار از هر مذهب و ملّتى همين حكم را دارند يعنى ازدواج با آنها ممنوع است تنها استثنايى كه اين

1- 24 / نساء .

(46) ازدواج

حكم خورده است در مورد زنان غيرمسلمانى است كه به اسارت مسلمانان در جنگ ها درمى آيند و مسلمانان مالك آنها مى شوند ، اسلام اسارت آنها را به منزله طلاق از شوهران سابق تلقى كرده و اجازه مى دهد بعد از تمام شدن عده آنها (يك بار قاعده شدن و يا اگر باردار باشند وضع حمل نمودن است) با آنان ازدواج كنن__د .

ولى اين استثنا به اصطلاح «استثناى منقطع» است يعنى چنين زنان شوهردارى كه دراسارت مسلمانان قرارمى گيرند رابطه آنها به مجرّد اسارت با شوهرانشان قطع مى شود، درست همانند زن غيرمسلمان كه با اسلام آوردن رابطه او با شوهر سابقش (در صورت ادامه كفر) قطع مى شود و در رديف زنان

بدون شوهر قرار خواهند گرفت .

از اينجا روشن مى شود كه اسلام به هيچ وجه اجازه نداده است كه مسلمانان

ازدواج (47)

با زنان شوهردار حتّى از ملل و مذاهب ديگر ازدواج كنند و به همين جهت «عدّه» بر آنه_ا مق_رّر ساخته و در دوران عده از ارتباط زناشويى با آن ها جلوگيرى نموده است .

«با زنانى كه پدران شما با آن ها ازدواج كرده اند ، ازدواج نكنيد» و امّا از آنجا كه هيچ قانونى معمولاً شامل گذشته نمى شود ، اضافه مى فرمايد : «مگر

ازدواج (49)

ازدواج ه__اي_ى ك__ه پي__ش از اي__ن انج_____ام ش___ده اس__ت» .

سپس براى تأكيد مطلب ، سه تعبير شديد درباره اين نوع ازدواج بيان مى فرمايد :

نخست اينكه مى گويد : اين عمل ، كار بسيار زشتى است و بعد اضافه مى فرمايد : عملى است كه موجب تنفّر در افكار عموم مردم است يعنى طبع بشر آن را نمى پسندد و در پايان مى فرمايد : روش نادرستى است .

روش_ن اس_ت ك_ه اي_ن حك_م به خاط_ر مصال_ح و فلسفه ه_اى مختلف_ى مق__رّر ش__ده ، زي_را ازدواج ب_ا نام_ادرى از ي_ك س_و همانن_د ازدواج ب_ا م_ادر اس__ت چ__ون نام_ادرى در حك_م م_ادر دوم محس_وب مى ش_ود و از س_وى ديگ_ر تج__اوز ب__ه حري__م پ__در و هت__ك احت__رام او اس__ت .

و از هم_ه گذشت_ه اي_ن عمل ، تخ_م نفاق را در ميان فرزندان يك شخص

(50) ازدواج

مى پاشد زيرا ممكن است بر سر تصاح_ب نامادرى ميان آن ها اختلاف واقع شود .

حك_م ازدواج با دو خ_واه_ر در يك زمان و علّت تحريم آن

« ... وَ اَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الاُْخْتَيْنِ اِلاّ ما قَدْ سَلَفَ اِنَّ اللّهَ كانَ غَفُورا رَحيما : ... و نيز حرام است بر شما اينكه جمع ميان دو خواهر كنيد مگر آنچه در گذشته واقع ش____ده اس___ت خ__داون__د آم____رزن_ده و مه__رب__ان است» .(1)

در اين قسمت آيه بيان شده كه ازدواج با دو خواهر در يك زمان واحد مجاز نيست و جمع در ميان دو خواهر ممنوع است بنابراين اگر با دو خواهر يا بيشتر در زم_ان ه_اى مختلف و بعد از

جدايى از خواهر قبلى انجام گيرد مانع_ى ن__دارد ،

و از آنجا كه در زمان جاهليّت جمع ميان دو خواهر رايج بود و افرادى مرتكب چنين ازدواج هايى شده بودند قرآن بعد از جمله فوق مى گويد : «اين حكم عطف به گذشته نمى شود و كسانى كه قبل از نزول اين قانون چنين ازدواجى انجام داده اند كيفر و مج_ازاتى ن_دارن_د ، اگرچه اكنون بايد يكى از آن دو را انتخاب كنند و ديگ_رى را رها كنند» .

1- 23 / نساء .

ازدواج (51)

رمز اينكه اسلام از چنين ازدواجى جلوگيرى كرده شايد اين باشد كه دو خواهر به حكم نسب و پيوند طبيعى نسبت به يكديگر علاقه شديد دارند ولى به هنگامى كه رقيب هم شوند طبعا نمى توانند آن علاقه سابق را حفظ كنند و به اين ترتيب يك نوع تضادّ عاطفى در وجود آنها پيدا مى شود ، كه براى زندگى آنها زيان بار است ، زيرا دائما انگيزه «محبت» و انگيزه «رقابت» دروجود آنها در حال كشمكش و مبارزه اند.

(52) ازدواج

شما و مادران همسر و دختران همسرتان كه در دامان شما پرورش يافته اند از همسر اينكه با آنها آميزش جنسى داشته ايد و چنانچه آميزش جنسى با آنها نداشته ايد (دختران آنها) براى شما مانعى ندارد و همسرهاى پسرانتان كه از نسل شما هستند (نه

ازدواج (53)

پسرخوانده ها) و نيز حرام است بر شما اينكه جمع ميان دو خواه_ر كني_د مگ_ر آنچ_ه در گذشت_ه واق_ع شده خداوند آمرزنده و مهربان است» .(1)

در اين آيه به محارم يعن_ى زنان_ى ك_ه ازدواج با آنها ممنوع است اشاره شده است و براس__اس آن محرميّت از سه راه ممكن است پي__دا ش_ود :

1 - ولادت ك_ه از آن تعبي___ر به «ارتب__اط نسب_ى» مى ش___ود .

2 _ از ط_ري__ق ازدواج كه ب_ه آن «ارتباط سبب__ى» مى گ__وين__د .

3 _ از طريق شي_رخ_وارگ_ى كه ب___ه آن «ارتب__اط رض_اع__ى» م_ى گ_وين___د .

نخست اشاره به محارم نسبى كه هفت دسته هستند كرده و مى گويد : «مادران شما و دخترانتان و خواهرانتان و عمه ها و خاله هايتان و دختران برادر و دختران خواهرانتان بر شما حرام شده اند ،

1- 23 / نساء .

(54) ازدواج

بايد توجه داشت كه منظوراز مادر فقط آن زنى كه انسان بلاواسطه از او تولّد شده، نيست بلكه جدّومادر جدّه و مادر پدر و مانندآنهارا شامل مى شود، همانطور كه منظور از دختر ، تنها دختر بلاواسطه نيست بلكه دختر و دختر پسر و دختر دختر و فرزندان آن هارا نيزدربرمى گيردوهمچنين است درمورد پنج دسته ديگر .

ن_اگفت_ه پي_داست ك_ه هم_ه اف_راد طبع_ا از اين گون_ه ازدواج ه_ا تنفّ_ر دارن_د و ب_ه همين دلي_ل هم__ه اق__وام و مل__ل ازدواج ب___ا مح__ارم را ممن__وع مى دانن__د .

از اين گذشته امروز اين حقيقت ثابت شده كه ازدواج افراد همخون با يكديگ_ر خط__رات

ف__راوانى دارد يعن_ى بيمارى نهفته و ارثى را آشكار و تشديد مى كند .

به علاوه در ميان محارم جاذبه و كشش جنسى معمولاً وجود ندارد زيرا محارم غالبا با هم ب_زرگ مى شون_د و ب_راى يكديگر يك موجود عادى و معمولى هستند .

ازدواج (55)

پس به محارم رضاعى اشاره كرده مى فرمايد : «و مادرانى كه شما را شير مى دهند و خواهران رضاعى شما بر شما حرامند» .

گرچه قرآن در اين قسمت از آيه تنها به دو دسته يعنى خواهران و مادران رضاعى اشاره كرده ولى طبق روايات فراوانى كه در دست است محارم رضاعى منحصر به اين ها نيستند بلكه طبق حديث معروف كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل ش__ده : «تمام كسانى كه ازنظر ارتباط نسبى حرامند از نظر شيرخوارگى نيز حرام مى ش_ون_د» البتّ_ه مي_زان شي_رخ_وارگ_ى كه تأثير در محرميّت كند و همچنين ش__راي__ط و كيفي__ت آن در زي_ر بي__ان شده است .

اول : بچه شير زن زنده را بخورد . دوم : شير آن زن از حرام نباشد . سوم : بچه شير را از پستان بمكد . چهارم : شير ، خالص و با چيز ديگر مخلوط نباشد .

(56) ازدواج

پنجم : شير از يك شوهر باشد . ششم : بچه به واسطه مرض شير را قى نكند و اگر قى كند ، بنابر احتياط واجب كسانى كه به واسطه شيرخوردن به آن بچه محرم مى شوند ، بايد با او ازدواج نكنند . هفتم : پانزده مرتبه ، يا يك شبانه روز شير سير بخورد يا مقدارى شير به او بدهند كه بگوئيد از آن شير استخوانش محكم شده و گوشت در بدنش روئيده است . هشتم : دو سال

بچه تمام نشده باشد و اگر بعد از تمام شدن دو سال ، او را شير بدهن___د به كسى محرم نمى شود .(1)

فلسفه تحريم محارم رضاعى اين است كه با پرورش گوشت و استخوان آنها با شير شخص معينى شباهت به فرزندان او پيدا مى كند ، مثلاً زنى كه كودكى را به اندازه اى شير مى دهد كه بدن او با آن شير نموّ مخصوصى مى كند يك نوع شباهت در ميان آن كودك و ساير فرزندان آن زن پيدا مى شود و در حقيقت هركدام جزئى از بدن آن مادر محسوب مى گردند و همانند دو برادر نسبى هستند .

1- توضيح المسائل ، آيت اللّه صانعى .

ازدواج (57)

و در آخرين مرحله اشاره به دسته سوم از محارم كرده و آنهارا تحت چند عن__وان بيان مى كند .

1 _ « وَ اُمَّهاتُ نِسائِكُمْ : و مادران همسرانتان» يعنى به مجرّد اينكه زنى به ازدواج مردى درآمد و صيغه عقد جارى گشت مادر او و مادر مادر او و ... بر او حرام ابدى مى شوند .

2 _ « وَ رَبآئِبُكُمُ اللاّتى فى حُجُورِكُمْ مِنْ نِسآئِكُمُ اللاّتى دَخَلْتُمْ بِهِنَّ : و دختران همسرانتان كه در دامان شما قرار دارند به شرط اينكه با آن همسر آميزش جنسى پيدا كرده باشيد» يعنى تنها با عق_د شرع_ى ي_ك زن «دخت_ران او» ك_ه از شوه_ر ديگ_رى بوده ان__د ب_ر شوهر حرام نمى شون_د ، بلك_ه مش_روط ب_ر اي__ن اس_ت ك_ه ع_لاوه ب_ر عق__د شرع__ى ب__ا آن زن همبستر ه___م ش___ده باش___د .

(58) ازدواج

3 _ وَ حَ_لائِلُ اَبْنائِكُمُ الَّذينَ مِنْ اَصْ_لابِكُمْ : و همس_ران ف_رزن_دانتان كه از نس__ل شم__ا هستند» .

در حقيقت تعبير «حَلائِلْ» از ماده «حَلْ» به معنى زنى است كه بر انسان حلال

است و با مردى در يك محل زندگى و آميزش جنسى دارد و تعبير «مِنْ اَصْلابِكُمْ» براى اين است كه روى يكى از رسوم غلط دوران جاهليّت خط بطلان كشيده شود ، زيرا در آن زمان معمول بود افرادى را به عنوان فرزند خود انتخاب مى كردند يعنى كسى كه فرزند شخص ديگرى بود به نام فرزند خود مى خواندند و فرزند خوانده مشمول تمام احكام فرزند حقيقى بود و به همين دليل با همسران فرزندخوانده خود ازدواج نمى كردن_د ، فرزن_دخواندگ_ى و احك_ام آن در اس_لام به كلّى بى اساس است .

ازدواج (59)

4 _ « وَ اَنْ تَجْمَعُوا بَيْ_نَ الاُْخْتَيْ_نِ : و ب_راى شم_ا جم_ع در مي_ان دو خ_واه_ر ممن___وع اس___ت» يعن_ى ازدواج ب_ا دو خ_واه_ر در زم_ان واح_د مج__از نيس__ت .

بودن رحم از نطفه همسر پيشين ، سازگار نيست و به علاوه موجب جريحه دار ساختن عواطف بستگان متوفّى است آيه فوق ازدواج مجدّد زنان را مشروط به نگه داشتن عدّه به مدّت چهارماه و ده روز ذك__ر ك__رده اس____ت .

1- 234 / بقره .

ازدواج (61)

رعايت حريم زندگانى زناشويى حتى بعد از مرگ همسر موضوعى است فطرى و لذا هميشه در قبايل مختلف آداب و رسوم گوناگونى براى اين منظور بوده است به عنوان نمونه بعضى از قبايل پس از مرگ شوهر ، زن را آتش زده و يا بعضى او را با مرده دفن مى كردند و پاره اى از قبايل زن ها موظّف بودند مدّتى كنار قبر شوهر زير خيمه سياه با لباس هاى مندرس و كثيف ، دور از هرگونه آرايش و زيور ، شب و روز خود را بگذرانند .(1)

آيه فوق بر تمام اين خرافات و جنايات خطّ بطلان كشيده و به زنان بيوه اجازه مى دهد بعد از نگهدارى عدّه و حفظ حريم زوجيّت گذشته ، اقدام به ازدواج كنند ولى به زنان يادآورى مى كند ك_ه آنه__ا از آزادى خ__ود س__وءاستف__اده نكنن_د و ب_ه ط_ور ش__ايست_ه (بِالْمَعْ_رُوف) ب_راى انتخ_اب ش__وه_ر جدي_د اق__دام نمايند .

طبق رواياتى كه از پيشوايان اسلام رسيده است ، زنان موظّفند در اين مدت شكل سوگوارى خود را حفظ كنند، يعنى مطلقا آرايش نكنند، ساده باشند و البتّه فلسفه نگهدارى اين چني__ن عدّه اى ني_ز همي__ن را ايج_اب مى كند .

1- اس__لام و عق__ايد و آراء بش_____رى ، صفح___ه 617 .

(62) ازدواج

همچنين آغاز عدّه ، مرگ شوهر نيست بلكه موقعى است كه خبر مرگ شوهر به زن مى رسد ، هر چند بعد از ماه ها باشد

و اين خود مى رساند كه تشريع اين حكم قبل از هرچيز به خاطر حفظ احترام و حريم زوجيّت است . اگرچه مسأله باردارى احتمالى زن در اين قانون مسلما مورد توجّه بوده است .

چنانچ__ه در آي_____ه بع__دى مى فرماي____د :

« وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فيما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ اَوْ اَكْنَنْتُمْ فى اَنْفُسِكُمْ عَلِمَ اللّهُ اَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَل_كِنْ لاتُواعِدُوهُنَّ سِرّاً اِلاّ اَنْ تَقُولُوا قَوْلاً مَعْرُوفاً و لاتَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكاحِ حَتّى يَبْلُغَ الْكِتابُ اَجَلَهُ وَاعْلَمُوا اَنَ اللّهَ يَعْلَمُ ما فى اَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُوا اَنَ اللّهَ غَفُورٌ حَليمٌ : و بر شما گناهى نيست كه (در عدّه وفات،)

ازدواج (63)

بطور سربسته (و محترمانه) از اين زنان خواستگارى كنيد، يا (اين خواست قلبى را) در درونتان پوشيده داريد. خدا مى داند كه شما (به پيوند با آنان مى انديشيد و) از آنان ياد خواهيد كرد؛ (بر اين تمايل و ياد كرد، گناهى نيست.) امّا (هرگز) با آنان قول و قرار نهانى نگذاريد، مگر آنكه سخنى پسندي_ده گويي_د؛ و آهن_گ پيون_د زناشوي_ى نكني_د، ت_ا آن م_دّت مق_رّر بس_ر آي_د. و بداني_د ك__ه خ__دا آنچ__ه را در درون شم__ا (نهفت__ه) اس_ت، مى دان_د؛ از اي_ن رو، از (نافرمانى) او بترسي_د و بداني_د ك_ه خ_دا بسي_ار آمرزن__ده و ب_ردب__ار اس___ت» (1).

«عَرَّضْتُمْ» : از باب «تعريض» است كه به گفتار توأم با اشاره و كنايه گفته مى شود . درست در برابر گفتار صحيح و ريشه آن «عرض» به معناى «جانب» است .

1- 235 / بقره .

(64) ازدواج

«خِطْبَة» : خ__وان__دن و دع__وت كردن براى عق____د .

«اَكْنَنْتُمْ» : پ__وشي______________ده داشتي_____________د .

«س_رّا» : ب_ه ط_ور نه_انى و مح_رمانه و پشت پرده .

ق__رآن كري____م پس از ترسي__م ع__دّه وف__ات و وظاي__ف زن___ان در اي__ن م__ورد ،

مق__رّرات و وظ__اي___ف م_رب___وط ب___ه م____ردان را ب__رم__ى شم_ارد .

دراين آيه شريفه، خواستگارى علنى در دوران عدّه وفات به روشنى نهى شده ، امّا خواستگارى با كناي_ه و اشاره و سربسته روا است .

«لا تَعْزِمُوا» از ماده «عَزْم» به معنى قصد است و هنگامى كه مى فرمايد : « وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكاحِ » در واقع نهى از انجام عقد ازدواج به صورت مؤكّد است ، يعن__ى حتّ__ى نيّ_ت چني_ن ك_ارى را در زمان عدّه نكنيد .

ازدواج (65)

اين دستور در واقع براى آن است كه هم حريم ازدواج سابق حفظ شده باشد و هم زنان بيوه از حقّ تعيين سرنوشت آينده خود محروم نگردند ، دستورى كه هم عادلانه است و هم توأم با حفظ احترام طرفين .

درحقيقت اين يك امرطبيعى است كه بافوت شوهر، زن به سرنوشت آينده خود فكرمى كند و مردانى نيز ممكن است _ به خاطر شرايط سهل تركه زنان بيوه دارند _ درفكر ازدواج باآنان باشند، ازطرفى بايدحريم زوجيّت سابق نيزحفظ شود ، آنچه دربالاآمد، دستورحساب شده اى است كه همه اين مسائل در آن رعايت شده است.

جمله « وَ لكِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرّا » مى فهماند كه علاوه بر لزوم خوددارى از خواستگارى آشكار ، نبايد در خفا و پنهانى با چنين زنانى در مدّت عدّه ملاقات كرد و با صراحت خواستگارى نمود ، مگر اينكه صحبت به گونه اى باشد كه با آداب اجتماعى و موضوع مرگ شوهر سازش داشته باشد ، يعنى در پرده و با كنايه صورت گيرد .

(66) ازدواج

در روايات اسلامى در تفسير اين آيه براى خواستگارى كردن به طور سربسته و به اصطلاح قرآن «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ» مثال هايى ذكر شده ، به عنوان نمونه در حديثى از امام صادق مى خوانيم كه فرمود

: «قول معروف اين است كه مثلاً مرد به زن موردنظرش بگويد : اِنّى فيكَ لَراغِبٌ وَ اِنّى لِلنِّساءِ لَمُكْرِمٌ فَلا تَسْبِقينى بِنَفْسِكَ : من به تو علاق_ه دارم ، زن_ان را گرام_ى م_ى دارم ، در م_ورد ك_ار خود از من پيشى مگير» .(1)

نكته قابل توجه اينكه گرچه آيه فوق بعد از آيه وفات قرار گرفته ، ولى فقهاء تص__ري__ح ك__رده ان__د كه حك__م ب__الا ، مخص__وص عدّه وفات نيست ، بلكه ش__امل غي__ر آن نيز مى شود .

1- نورالثقلين ، جلد 1 ، صفحه 232 ، حديث 905 .

ازدواج (67)

مرحوم صاحب «حدائق» فقيه معروف مى گويد : اصحاب ما تصريح كرده اند كه تعريض و كنايه نسبت به خواستگارى در مورد زنى كه در عدّه رجعى است ، حرام مى باشد . اما نسبت به زن مطلقه غير رجعيه هم از سوى شوهرش و هم از سوى ديگران جايز است ، ولى تصريح ب_ه آن ، ب_راى هي_چ ك_دام جاي__ز نيس__ت .

امّ_ا در ع_دّه بائ_ن ، تعري_ض از ناحيه شوهر و ديگران جايز است ولى تصريح تنه_ا از س_وى شوه_ر جاي_ز اس_ت ن__ه ديگ__رى ، ش_رح بيشت_ر اي_ن موضوع در كتب فقهى مخصوصا در ادامه كلام صاحب «حدائق» آمده اس__ت .(1)

سپس در ادامه آيه مى فرمايد : «ولى در هر حال عقد نكاح را نبنديد تا عدّه آنها به س_ر آيد» .

1- «حدائق» ، جلد 24 ، صفحه 90 .

(68) ازدواج

و به طور مسلّم اگر كسى در عدّه ، عقد ازدواج را ببندد ، باطل است ، بلكه اگر آگاهانه اين كار را انجام دهد ، سبب مى شود آن زن براى هميشه نسبت به او ح_رام گردد .

و ب_ه دنب_ال آن

مى فرماي_د : «بداني_د ك_ه خداون_د آنچ_ه در دل داري_د ، را مى داند ، از مخالفت او بپرهيزي_د و بداني_د كه خداون_د آمرزنده داراى حِلم است» .

سپس درادامه آيه مى فرمايد: «اين دستورى است كه تنهاافرادى از شماكه ايمان به خدا و روز قيامت دارند و مى توانندتمايلات خودراكنترل كنندازآن پند مى گيرند.

و باز براى تأكيدبيشتر مى گويد: كه اين براى پاكى و نموّ خانواده هاى شما مؤثرتر و براى شستن آلودگى ها مفيدتر است و اين را خدا مى داند و شما نمى دانيد و قابل توجه اينكه عمل به اين دستورها موجب تزكيه و هم موجب طهارت معرفى شده است .

ازدواج (69)

اگر كسى از زنان شما كافر شد و به بلاد كفر فرار كرد ) حق داريد مهرى را كه پرداخته ايد ، مطالبه كنيد ، همان گونه كه آن ها حق دارند مهر زنانشان را كه از آنان جدا شده اند ، از شما مطالبه كنند ، اين حكم خداوند است كه در ميان شما حك__م مى كند و خداوند دانا و حكيم است» .(1)

1 _ اولين دستور درباره آزمايش «زنان مهاجرات» است ، دستور به امتحان ، با اينكه آنها را مؤمنان ناميده به خاطر آن است كه آنها ظاهرا شهادتين را بر زبان جارى مى كردند و در سلك اهل ايمان بودند اما امتحان براى اين بود كه اطمينان حاصل شود كه اين ظاهر با باطن هماهنگ است اما نحوه اين امتحان به اين ترتيب بوده كه آنها را سوگند به خدا مى دادند كه مهاجرتشان جز براى قبول اسلام نبوده و آنها بايد سوگند ياد كنند كه به خاطر دشمنى با همسر و يا علاقه به مرد ديگرى يا علاقه به س__رزمي_ن م__دين_ه و م_انند آن ، هج_رت ننموده اند .

1- 10 / ممتحنه .

ازدواج (71)

2 _ در دستور بعد مى فرمايد : « فَاِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ ...

با وجود اينكه يكى از مواد تحميلى پيمان حديبيه اين بود كه افرادى را كه به عنوان مسلمان از مكه به مدينه هجرت مى كردند ، به مكّه بازگردانند ، اما اين ماده شامل زمان نمى شد، لذا پيامبر صلى الله عليه و آله هرگز آنهارا به كفار بازنگرداند. كارى كه اگر انجام مى شد باتوجه به ضعف فوق العاده زنان در آن جامعه سخت خطرناك بود .

3 _ درسومين مرحله كه درحقيقت دليلى است براى حكم قبل، مى گويد: «لا هُنَّ ... لَهُنَّ» بايد همچنين باشد چراكه ايمان و كفر

در يك جا جمع نمى شود و پيمان

(72) ازدواج

مقدس ازدواج نمى تواند ميان مؤمن و كافر رابطه اى برقرار سازد چراكه اين ها در دو خط مستقي_م قرار دارند در حالى كه پيم_ان ازدواج باي_د نوع_ى وح_دت در ميان دو زوج برقرار سازد و اين دو با هم سازگار نيست .

4 _ از آنجا كه معمول عرب بود كه مهريه زنان خود را قبلاً مى پرداختند : در چه___ارمي_ن دست_ور مى اف_زايد : « وَ اتُوهُ__مْ ... اَنْفِقُ__وا » .

درس__ت اس_ت ك_ه شوهرش_ان كاف_ر اس_ت ام_ا چ_ون اق_دام بر جداي_ى ب_ه وسيل_ه ايم_ان از ط_رف زن ش_روع شده ، عدالت اسلامى ايجاب مى كند كه خسارات همسرش خصوصا مهري_ه وى پرداخت_ه ش_ود .

ام__ا چ__ه كس___ى ب__اي__د اي__ن مه__ر را بپ____ردازد ؟

ظاهر اين است كه اين كار برعهده حكومت اسلامى و بيت المال است ؟ چراكه تمام ام__ورى كه مسئ__ول خاص__ى در جامع__ه اسلامى ندارد ، برعهده حكومت

ازدواج (73)

است و «خص___اب» جم__ع در آيه ف___وق گ__واه اي____ن است .

5 _ در حك____م ديگ_____رى مى ف_رم_اي_د : «وَ لاجُن____اح...» .

مبادا تصور كنيد كه چون قبلاً مهرى از شوهر سابق گرفته اند و معادل آن از بيت المال به شوهرشان پرداخته شده ، اكنون كه با آنها ازدواج مى كنيد ديگر مهرى در كار نيست و براى شما مجّانى تمام مى شود ، نه ، حرمت زن ايجاب مى كن__د ك__ه در ازدواج ج__دي__د ني__ز مه_ر مناسبى براى او در نظر گرفته شود .

همچني__ن باي__د توج__ه داش__ت ك__ه در اينج__ا زن ب__دون ط__لاق از شوه_ر ك___اف____ر ج____دا مى ش__ود ، ول__ى باي__د ع__دّه نگ____ه دارد .

6 _ اما قضيه هرگاه برعكس باشد ، يعنى شوهر اسلام را بپذيرد و زن بر كفر باقى

بماند ، در اينجا نيز رابطه زوجيت به هم مى خورد و نكاح فسخ مى شود چنانچه در ادامه همين آي_ه مى فرمايد : « وَ لا ............ الكَوافِرِ » .

(74) ازدواج

«عِصَ_مْ» جم_ع «عصم_ت» در اص_ل ب_ه معن_ى «من_ع» و در اينجا به معنى «نكاح زوجيت» است و البت_ه بعض_ى تصريح كرده اند كه منظور نكاح دائم اس_ت .

«كَوافِرْ» جمع «كافِرة» به معنى «زنان كافر» است .

در اينك_ه آي_ا اي_ن حك_م مخص_وص زن_ان مش_رك اس_ت و ي_ا اه_ل كت_اب مانن__د زن__ان مسيح_ى «يه_ودى» ، ... را شام_ل مى ش_ود در مي_ان فقه_ا مح_ل بحث است ولى ظاهر آيه مطل_ق اس_ت و هم_ه زن_ان كاف_ر را شام__ل مى ش__ود .

7 _ در آخرين حكم كه در آيه ذكر شده ، سخن از مهر زنانى است كه از اسلام جدا مى شوند و به اهل كفر مى پيوندند ، مى فرمايد : « وَاسْئَلُوا ..... ما اَنْفَقُوا » و اين مقتض__اى ع__دال_ت و احت_رام به حقوق متقابل است .

و در پايان آيه به عنوان تأكيد مى فرمايد : « ذلِكُمْ ...

اين ها همه احكامى است كه همه از علم الهى سرچشمه گرفته و آميخته با

ازدواج (75)

حكمت است و حق_وق هم_ه اف_راد در آن منظ_ور ش_ده اس_ت و توج_ه ب_ه اي_ن حقيقت كه همه از س_وى خ_دا اس_ت بزرگ ترين ضمانت اجرايى براى اين احكام محس__وب مى ش___ود .

، مانع آن ها نشويد كه با همسران ( سابق ) خويش ازدواج كنند ، اگر در ميان آنان به طرز پسنديده اى تراضى برقرارگردد، اين دستورى است كه تنها افرادى از شما كه ايمان به خدا و روز قيامت دارند، از آن پند مى گيرند ( و به آن عمل مى كنند )، اين (دستور) براى رشد

(76) ازدواج

(خانواده هاى) شما مؤثّرتر و براى شستن آلودگى ها مفيدتراست و خدا مى داند و شما نمى داني_د» . (1)

در زمان جاهليت زنان در زنجير اسارت مردان بودند و بى آنكه به اراده و تمايل آنان توجه شود مجبور بودند زندگى خود را طبق تمايلات مردان خودكامه تنظيم كنند.

از جمله در مورد انتخاب همسر ، به خواسته و ميل زن هيچ گونه اهميتى داده نمى شد ، حتى اگر زن با اجازه ولى ازدواج مى كرد ، پس از همسرش جدا مى شد ، باز پيوستن ثانوى او به همسر اول بستگى به اراده مردان فاميل داشت و بسيار مى شد با اينكه زن و شوهر بعد از جدايى علاقه به بازگشت داشتند مردان خويشاوند روى پندارها و موهوماتى مانع مى شدند ، قرآن صريحا اين روش را محكوم كرده مى گويد : «هنگامى كه زنان را طلاق داديد ، عدّه خود را به پايان رس_اني_دن_د ، م_ان_ع آنه_ا نش_وي_د ك_ه ب_ا همس_ران (س_اب_ق) خ_ويش ازدواج كنن_د اگ_ر در مي_ان آنه_ا رض_اي_ت به ط__رز پسن__دي__ده اى ح__اص__ل ش__ود» .

1- 232 / بق________ره .

ازدواج (77)

اين در صورتى است كه مخاطب در اين آيه اولياء و مردان خويشاوند باشد ولى اين احتمال نيز داده شده است كه مخاطب در آن ، همسر اوّل باشد ، يعنى هنگامى كه زنى را طلاق داديد ، مزاحم ازدواج مجدّد او با

شوهران ديگر نشويد ، زيرا بعضى از افراد لجوج هم در گذشته و هم در امروز بعد از طلاق دادن زن ، نسبت به ازدواج با همس_ر ديگ_رى حساسي_ت به خرج مى دهند كه چيزى جز يك انديشه جاهلى نيست .

ضمنا بلوغ اجل در آيه مورد بحث به قرينه ازدواج مجدد منظور پايان كامل ع___دّه است .

(78) ازدواج

بن_اب_راي_ن از آي__ه استف__اده مى ش_ود ك_ه زن_ان «ثَيِّبَ__ة» (آن_ان ك_ه ح_داق_ل ي_ك ب_ار ازدواج كرده ان__د) ، در ازدواج مج__دّد خ__ود هيچ گون__ه ني__ازى ب__ه جلب موافقت اولي__اء ندارن___د ، حتّ___ى مخالف___ت آنه__ا ني__ز بى اث__ر اس___ت .

/ نساء .

(80) ازدواج

آيات فوق در حقيقت پاسخ به اين سؤالات مى دهد و مى گويد : «خداوند مى خواهد به وسيله اين مقرّرات حقايق را براى شما آشكار سازد و به راه هايى كه مصالح و منافع شما در آن است ، شما را رهبرى كند وانگهى شما در اين برنامه تنها نيستيد ، اقوام پاك گذشته نيز اين گونه سنّت ها داشته اند ، به علاوه خدا مى خواهد شما را ببخشد و نعمت هاى خود را كه بر اثر انحرافات شما قطع شده بارديگر به شما بازگرداند» . و مجددا تأكيد مى كند كه «خدا به وسيله اين احكام مى خواهد نعمت ها و بركاتى كه بر اثر آلودگى به شهوات از شما قطع شده ، به شما بازگردد ، ولى شهوت پرستان_ى ك_ه در ام_واج گناه_ان غرق هستند ، مى خواهند شما از طريق سع_ادت به كل_ى منح_رف شوي_د» و همانن_د آنها از فرق تا قدم آلوده گناهان گرديد .

اكن__ون شم__ا فك__ر كني__د ، آي__ا آن مح__دوديّت آميخته با سعادت و افتخار براى شما بهتر است يا اين آزادى و بى بند و بارى ت__وأم با آل__ودگ__ى و نكب__ت ؟!

ازدواج (81)

اين آيات در حقيقت به افرادى كه در عصر و زمان ما نيز به قوانين مذهبى مخصوصا در زمينه مسائل جنسى ايراد مى كنند ، پاسخ مى گويد ، كه اين آزادى هاى بى قيد و شرط سرابى بيش نيست و نتيجه آن انحراف عظيم از مسير خوشبختى و تكامل انسانى و گرفتار شدن در بيراهه ها و پرتگاه ها است كه نمونه هاى زيادى از آن را با چشم خودمان به شكل متلاشى شدن خانواده ها ، انواع جنايات جنسى ، فرزندان نامش_روع ، انواع بيمارى ه_اى آميزش_ى ، ناراحتى ه_اى روان_ى ، مشاه_ده

مى كني__م .

همچنين در آيه بعدى اشاره به اين نكته مى كند كه «حكم سابق درباره آزادى ازدواج با كنيزان تحت شرايطى معين در حقيقت يك نوع تخفيف و توسعه محسوب مى شود زيرا انسان اصولاً موجود ضعيفى است و در برابر طوفان غرايز گوناگون كه از هر سو به او حمله ور مى شود بايد طرق مشروعى براى ارضاى غرايز به او ارائه شود تابتواند خود را از انحراف حفظ كند .

(82) ازدواج

ناشى از ازدواج موقت فرقى با فرزند ناشى از ازدواج دائم ندارد . مَهر در هر دو لازم است با اين تفاوت كه عدم آن در موقت موجب بطلان عقد مى شود ، اما در دائم بدون باطل كردن عقد مَهرالمثل تعيين مى شود ، در هر دو ، مادر و دختر زوجه بر زوج و پدر و پسر زوج بر زوجه حرام و محرم مى گردند و نيز جمع بين دو خواهر در هر دو مورد جايز نيست ، خواستگارى هم از زوجه دائم و هم از زوجه غيردائم بر ديگران حرام است و زناى با هريك موجب حرمت ابدى مى شود . در هر دو مورد ، زن بايد عِدّه نگه دارد با اين تفاوت كه عدّه زن دائم سه نوبت عادت ماهانه است و عدّه زن موقت دونوبت يا چهل وپنج روز .(1)

(84) ازدواج

« ... فَمَااسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَاتُوهُنَّ اُجُورَهُنَّ فَريضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَريضَةِ اِنَّ اللّهَ كانَ عَليما حَكيما : ... و زنانى را كه متعه مى كنيد مهر آنها را ، واجب است بپردازيد و گناهى بر شما نيست نسبت به آنچه با يكديگر توافق كرده ايد بعد از تعيي_ن مه__ر ، خداون__د دان__ا و حكي_م است» .(2)

اين قسمت از آيه فوق ، اشاره به مسأله ازدواج موقت و به اصطلاح «متعه» است و مى گويد : «زنانى را كه متعه مى كنيد مهر آنها را به عنوان يك واجب بايد بپردازيد» و از آن استفاده مى شود كه اصل تشريع ازدواج موقت ، قبل از نزول اين آيه براى مسلمان_ان مسل_م ب_وده ك_ه در اي_ن آي_ه نسب_ت ب_ه پرداخت مهر آن ها توصيه مى كند .

1- استاد شهيد

مطهرى .

2- 23 / نساء .

ازدواج (85)

و از آنجا كه اين بحث يكى از مباحث مهم تفسيرى و فقهى و اجتماعى است لازم اس_ت از چن_د جهت مورد بررسى قرار گيرد .

1 _ ق___رائن__ى ك___ه در آي___ه ف__وق وج__ود دارد دلال__ت آن را بر ازدواج موقت ت_أكيد مى كند .

2 _ ازدواج موقت در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله ب__وده و بع__دا نس__خ ش_ده اس__ت .

3 _ ض__رورت اجتم__اع__ى اي__ن ن_وع ازدواج .

4 _ پ__اس___خ ب___ه پ_____اره اى از اشك____الات .

درباره قسمت اول بايد توجه داشت كه : اولاً كلمه «مُتْعَه» كه «اِسْتَمْتَعْتُمْ» از آن گرفته شده است در اسلام به معنى ازدواج موقت است و به اصطلاح در اين باره حقيقت شرعيه مى باشد ، گواه آن اين است كه اي__ن كلم__ه (متع__ه) ب_ا همي_ن معنى در روايات پيامبر صلى الله عليه و آله و كلمات صحابه مكرّر به كار برده ش__ده اس__ت .

(86) ازدواج

ثانيا: اگر اين كلمه به معنى مزبور نباشد بايد به معنى لغوى آن يعنى «بهره گيرى» تفسير شود در نتيجه معنى آيه چنين خواهد شد: «اگر از زنان دائم بهره گرفتيد مهر آن هارابپردازيد» در حالى كه مى دانيم پرداختن مهر مشروط به به__ره گي__رى از زن__ان نيس_ت بلك__ه تم__ام مه__ر بن__ا به مشهور يا حداقل نيم__ى از مه__ر ب__ه مج__رد عق__د ازدواج دائم ، واجب مى شود .

ثالث_ا : بزرگ_ان «اصح_اب» و «تابعي__ن» (1) مانن__د ابن عب__اس دانشمند و مفس__ر مع__روف اس__لام و گروه زي__ادى از مفس__ران اه__ل تسن__ن و تم__ام مفس__ران اه__ل بي__ت عليهم السلام همگ_ى از آيه فوق ، حكم ازدواج موقت را فهميده اند .

1- كسانى كه بعد از «صحابه» روى كار آمدند و زمان پيامبر را درك نكردند .

ازدواج (87)

رابعا : ائمه اهل بيت

كه به اسرار وحى از همه آگاه تر بودند ، متفقا آيه را به همين معن_ى تفسي_ر نموده ان_د و رواي_ات فراوان_ى در اي_ن زمين_ه نق_ل ش_ده است از جمله :

از ام__ام ص__ادق عليه السلام نق__ل ش__ده ك__ه ف__رم_ود : «حك__م متع__ه در قرآن ن__ازل ش__ده و سنّ__ت پيغمب__ر صلى الله عليه و آله ب__ر طب__ق آن ج__ارى گ_ردي_ده است» .(1)

و از امام محمد باقر عليه السلام نقل شده است كه فرمود: «قرآن مجيد در اين باره (متعه) سخن گفته آنجاكه مى فرمايد: فَمَااسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَاتُوهُنَّ اُجُورَهُنَّ فَ__ريضَةً» .(2)

و از امام باقر عليه السلام نيز نقل شده است كه در پاسخ شخصى بنام عبداللّه بن

1- نورالثقلين ، جلد 1 ، صفحه 467 .

2- نورالثقلين ، جلد 1 ، صفحه 467 .

(88) ازدواج

عمير ليثى در مورد متعه فرمود : «خداوند آن را در قرآن و بر زبان پيامبرش حلال كرده است و آن تا روز قيامت حلال مى باشد» .(1)

مختلف و پريشان است .

قدر مسلّم اين است كه اصل مشروع بودن اين حكم و اين نوع ازدواج در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله قطعى است و هيچ گونه دليل قابل اعتمادى درباره نسخ شدن آن دردست نيس_ت بنابراي_ن طب_ق قان_ون مسلم_ى كه در عل_م اص_ول به ثبوت رسيده بايد حكم به بق__اء اين قان_ون كرد .

جمله مشهورى كه از عم_ر نقل شده ني__ز گ__واه روشن__ى اس__ت در اي___ن حقيق___ت ك__ه اي___ن حك___م در زم__ان پي__امب_ر صلى الله عليه و آله هرگ_ز نسخ ش_ده اس_ت .

بديهى است هيچ كس جز پيامبر صلى الله عليه و آله حق نسخ احكام را ندارد و تنها او است كه مى تواند به فرمان خدا پاره اى از احكام را نسخ كند و بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله باب نسخ به كلى مسدود مى شود وگرنه هركسى مى تواند به اجتهاد خود قسمتى

(90) ازدواج

از احكام الهى را نسخ كند و ديگر چيزى بنام شريعت ابدى باقى نخواهد ماند و اصولاً اجتهاد در برابر سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله اجتهاد در مقابل نص است كه فاقد ه__رگ__ونه اعتب__ار مى ب__اش_د .

جالب اينكه در صحيح ترمذى كه از كتب صحاح معروف اهل تسنن است مى خوانيم : كسى از اهل شام از عبداللّه بن عمر درباره متعه سؤال كرد او در جواب صريحا گفت : اين كار حلال و خوب اس_ت . م_رد شام_ى گف_ت : پ_در ت_و از اين عمل نهى كرده است، عبداللّه بن عمر برآشفت و گفت: اگر پدرم از چني_ن كارى نهى كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله آن را اجازه ده_د آي_ا سن_ت مق_دس پيامب__ر صلى الله عليه و آله را رها كن__م و از گفت__ه پ__درم پي__روى كن__م ؟ ب_رخي_ز و از ن__زد م__ن دور ش__و !» .(1)

1- شرح لعمه ،

جلد 2 ، كتاب النكاح .

ازدواج (91)

كام برگيرد و به يك دختر اجازه داده شود با ده ها پسر ارتباط نامشروع داشته باشد و چندين بار سقط جنين كند ، در آن ص_ورت آي_ا چني_ن پس_ران و دختران_ى ب_ا چني_ن روابط_ى پ_س از ازدواج دائ__م ، م__رد زندگ_ى و زن خان__واده خواهن__د ب__ود ؟ البت____ه ك__ه ج__واب منف__ى اس____ت .

ازدواج (93)

و يا اينكه راه سومى را در پيش گيريم كه نه مشكلات ازدواج دائم را به بار آورد و نه آن بى بند و بارى جنسى را ؟

خلاصه اينكه : «ازدواج دائم» نه در گذشته و نه در امروز به تنهايى جوابگوى نيازمندى هاى جنسى همه طبقات مردم نبوده و نيست و ما ب_ر س_ر دو راه_ى ق_رار داري_م يا باي_د «فحش_اء» را مج_از بدانيم و يا حكم ازدواج موقت را بپذيريم .

ط__رح ازدواج م_وق_ت ن_ه ش__رايط سنگين ازدواج دائم را دارد كه با عدم تمكن مالى يا اشتغ__الات تحصيلى و م__انند آن نس__ازد و ن__ه زي__ان ه__اى فج__ايع جنس_____ى و فحش___اء را درب__ردارد .

(94) ازدواج

يافت بايد عدّه نگاه دارد ، يعنى حداقل چهل و پنج روز بايد از اقدام به هرگونه ازدواج با شخص ديگرى خوددارى كند . تا اگر از مرد اول باردار شده وضع او روشن گردد ، حتى اگر با وسايل جلوگيرى اقدام به جلوگيرى از انعقاد نطفه كرده بازهم رعايت اين مدت واجب است و اگر از او صاحب فرزندى شد بايد همانند فرزند ازدواج دائم مورد حمايت او قرار گيرد و تمام احكام فرزند بر او جارى خواهد شد ، در حالى كه در فحشاء هيچ يك از اي_ن شرايط و قيود وجود ندارد .

ازدواج (95)

2 _ ازدواج موقت سبب مى شود كه افراد بى سرپرست همچون فرزندان نامشروع تحويل جامعه داده شود و باعث شود فرزندان از حمايت پدرى و م__ادرى مح__روم بم_انند ؟

- ازدواج موقت اين تفاوت را با ازدواج دائم دارد كه در دائم هيچ يك بى رضايت ديگرى نمى تواند از زير بار تناسل شانه خالى كند ، اما در موقت هر دو طرف آزادانه مى توانند از بچه دار شدن جلوگيرى كنند و همچنين تفاوتى بين فرزند در اين دو ازدواج نيست و فرزندان ازدواج موقت كمترين و كوچك ترين تفاوتى با فرزن_دان ازدواج دائ_م حتّ_ى در ميراث و ساير حقوق اجتماعى ندارند و اگر فرضا پدر يا مادر از وظيفه خود امتناع كنن_د قان_ون آنه_ا را مكلّ_ف و مجب_ور مى كن_د .

(96) ازدواج

3 _ «ازدواج موقت» سبب مى شود كه بعضى از افراد هوسباز از اين قانون سوء استفاده كرده و هرگونه فحشاء را در پشت پرده انجام دهند تا آنجا كه افراد محترم هرگز تن به ازدواج موقت نمى دهند و زنان با شخصيت از آن ابا دارن_د ؟

_

اگر فرضا عده اى از زيارت خانه خدا سوء استفاده كردند و در اين سفر اقدام به فروش موادّ مخدر كردند آيا بايد جلو مردم را از شركت در اين كنگره عظيم اسلامى بگيريم يا جلو سوء استفاده كنندگان را !

و اگر ملاحظه مى كنيم كه امروز افراد محترم از اين قانون اسلامى كراهت دارند ، عيب قانون نيست ، بلكه عيب عمل كنندگان به قانون و يا صحيح تر ، سوءاستفاده كنندگان از آن است ، اگر در جامعه امروز هم ازدواج موقت به صورت سال_م درآي_د و حكوم_ت اسلام_ى تحت ضوابط و مقررات خاص ، اين موضوع را به طور صحيح پياده كند هم جلو سوءاستفاده ها گرفته خواهد شد و هم افراد محترم به هنگام ضرورت هاى اجتماع_ى از آن كراهت نخواهند داش_ت .

ازدواج (97)

4 _ مجاز شمردن ازدواج موقت مساوى با تجويز تشكيل حرمسرا ، بلكه تجويز هوسرانى است كه به هر شكل و صورتى منافى اخلاق و عامل سقوط و تباهى مى باشد .

_ اين مسأله را بايد از دو جنبه بررسى كرد يكى اينكه عامل تشكيل حرمسرا از جنبه اجتماعى چه بوده و ديگر اينكه آيا منظور از تشريع قان_ون ازدواج موقت ، فراهم كردن وسيله هوسرانى و حرمسرا سازى براى عده اى از مردان است .

الف : علل اجتماعى حرمسراسازى : دو عامل در اينجا دخالت دارد ، يكى تقوا و عفاف زن است ؛ يعنى شرايط اخلاقى و اجتماعى محيط بايد طورى باشد كه به زنان اجازه ارتباط جنسى با چند مرد ندهد . در اين شرايط مرد هوسرانى متمكن چ__اره خ__ود را منحص__ر در گ__ردآورى گ__روه_ى از زن___ان ن__زد خ__ود و تشكي__ل ح__رمس__را مى دان_د .

(98) ازدواج

عامل

ديگر نبودن عدالت اجتماعى است كه عده اى از مردان قادر به تشكيل عائله و داشتن همسر نيستند لذا عدد زنان مجرّد افزايش يافته ، زمينه حرمسراسازى فراهم مى گردد. لذا اگر عدالت اجتماعى و وسيله تشكيل عائله براى همه فراهم شود، قهرا هر زنى به يك مرد تعلّق مى گيرد و زمينه عياشى و حرمسراسازى منتفى مى شود .

ب : آياتشريع ازدواج موقت، براى تأمين هوسرانى است ؟ بلاشك اديان آسمانى عموما برضد هوسرانى و هواپرستى قيام كرده اند تا آنجاكه اين امر در غالب اديان به صورت تحمل رياضت هاى شاق درآمده است اسلام نيز هواپرستى را در رديف بت پرستى قرارداده و آدم ذوّاق را يعنى كسى كه هدفش كامجويى از زنان گوناگون باشد ، ملعون معرفى كرده است . از نظر اسلام تمام غرايز انسان بايد در حدوداقتضاى طبيعت اشباع گردد. دنياى امروز ظاهرا رسم حرمسراسازى رانسخ كرده، اما براى اين كار عامل عفاف و تقواى زن را از بين برده ، نه عامل ناهموارى هاى اجتماعى را ، يعنى زنان را هرجايى نموده و ب__زرگ ت__ري_ن خ__دم_ت را از اي_ن راه ب_ه م__ردان ه_وس_ران انج_ام داده است .

ازدواج (99)

سوّم اينكه پس از طلاق، زن هيچگونه حق نفقه نداشته باشد» .

(100) ازدواج

«راسل» بعد از ذكر پيشنهاد «ليندسى» كه خلاصه آن در بالا بيان شده چنين مى گويد : «من تصوّر مى كنم كه اگر چنين امرى به تصويب قانونى برسد گروه كثيرى از جوانان از جمله دانشجويان دانشگاه ها تن به ازدواج موقت بدهند و در يك زندگى مشترك موقتى پاى بگذارند ، زندگى كه متضمن آزادى است و رها از بسي__ارى از ن_اب_سامانى ها و روابط جنس_ى پ_ره_رج و م_رج فعلى مى باشد» .(1)

1- كت__اب زن____اش___وي_ى و اخ___لاق .

ازدواج (101)

همانطور كه ملاحظه مى شود طرح فوق درباره ازدواج موقت از جهات زيادى همانند طرح اسلام است منتها شرايط و خصوصياتى كه اسلام براى ازدواج موقت آورده از جهات زيادى روشن تر و كامل تر است . در ازدواج موقت اسلامى هم جلوگيرى از فرزندكاملاً بى مانع است وهم جداشدن آسان وهم نفقه واجب نيست .

احتياجى به آن ندارند وضع نشده است و آنجا كه عموم افراد را ترغيب كرده اند به خاطر آن حكمت ثانوى يعنى براى احياى اين سنت متروكه بوده است . به هر حال آنچه مسلم است اينكه هرگز منظور اسلام از تشريع و منظور ائمّه از ترغيب به ازدواج موقت ، اين نب_وده كه وسيل_ه هوسران_ى و حرمسراس_ازى براى حي_وان صفتان ، يا وسيله بيچ_ارگى ب_راى ع_ده اى از زن_ان اغف_ال شده و فرزندان بى سرپرست فراهم كنند .(1)

ب_ه گ_ون_ه اى ك_ه از ام_ام عل_ى عليه السلام نق_ل ش_ده اس_ت كه فرمود : «اگر عمر متعه را حرام نكرده بود جز اف_راد خبي_ث كس_ى م_رتك_ب زن__ا نم_ى ش_د» .(1)

(102) ازدواج

1- نظ_ام حق_وق زن در اسلام ، صفحه 54 .

ازدواج (103)

تشويق به متعه گرفتن زياد و در واقع زن بارگى و تنوع طلبى با فرهنگ اهل بيت و ائمه اطهار عليهم السلام مطابقت ندارد و بنابراين چگونه مى تواند معقول باشد كه امام صادق عليه السلام در پاسخ سؤال مربوط به محدوديت متعه به چهار زن بگويد : مى توانى هزار زن متعه بگيرى زيرا آنها زن كرايه اى هستند . در حالى كه در برخى از روايات شديدا از كسانى كه زن دارند و در عين حال دنبال متعه مى روند سرزنش شده و تصريح شده كه حكمت تشريع متعه براى استفاده كسانى است كه از داشتن زن محرومند كه بدين وسيله هم نياز جنسى آنها مرتفع مى شود و هم دچار بى عفّتى و بى بند و بارى نمى گردند . براى روشن تر شدن مطلب بد نيست سه روايت گويا را در اين زمينه نقل كنيم :

1- شرح لعمه ، جلد 5 ، صفحه 283 .

(104) ازدواج

1 _ على بن يقطين مى گويد :

از امام موسى بن جعفر عليه السلام در مورد متعه سؤال ك__ردم حض__رت ف__رم__ود : ت_و را ب_ا متع_ه چك_ار ؟ در ح_ال_ى ك_ه با داشت__ن زن خ_داون_د ت_و را از متعه بى ني_از ك_رده است .

2 _ فتح بن يزيد مى گويد : از موسى بن جعفر عليه السلام در مورد متعه سؤال كردم حضرت فرمود : حلال و مباح است براى كسى كه با داشتن زن از آن بى نياز نيست ، اگر زن داشت در صورتى برايش مباح است ك__ه از زن__ش دور باش__د .

3 _ امام موسى بن جعفر عليه السلام به بعضى از دوستانش نوشت : امروز اصرار بر متعه نداشته باشيد آنچه بر شما واجب است به پاداشتن سنّت است بنابراين با روى آوردن زياد به متعه از خانواده تان غافل نشويد كه ممكن است كفر بورزند و بيزارى بجويند و بركسى كه به اين سنّت امر كرده نفرين كنند و ما را مورد لعن ق_رار دهند .(1)

ازدواج (105)

ذيل مى فرمايند :

« وَ اِنْ خِفْتُمْ اَلاّ تُقْسِطُوا فِى الْيَتامى فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَاِنْ خِفْتُمْ اَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً اَوْ ما مَلَكَتْ اَيْمانُكُمْ ذلِكَ اَدْنى اَلاّتَعُولُوا: و اگر مى ترسيد كه (به هنگام ازدواج با دختران يتيم) رعايت عدالت درباره آنها نكنيد ، با زنان پاكدامن ازدواج كنيد ، دو يا سه يا چهار همسر و اگر مى ترسيد عدالت را رعايت نكنيد تنها به يك همسر قناعت نمائيد و يا از زنانى كه مالك آنها هستي__د استف_اده كني_د ، اي_ن ك_ار بهت_ر از ظل_م و ست_م جل_وگي_رى مى كند» .(1)

«مثنى» در لغت به معنى «دوتا دوتا» و «ثلاث» به معنى «سه تا سه تا» و «رباع» به معنى (چهارتا چهارتا) مى باشد و از آنجا كه روى سخن در آيه به همه

1- 3 / نساء .

ازدواج (107)

مسلمانان است معنى آيه چنين مى شود كه شما براى دورى از ستم كردن در حقّ دختران يتيم مى توانيد از ازدواج آنها خوددارى كنيد و با زنانى ازدواج كنيد كه موقعيت اجتماعى و فاميلى آنها به شما اجازه ستم كردن را نمى دهد و مى توانيد از آنها دو نفر يا سه نفر يا چهار نفر به همسرى خود انتخاب كنيد منتها چون مخاطب ، همه مسلمانان بوده است تعبير به دو تا دو تا و مانند آن شده است وگرنه جاى ترديد نيست كه حداكثر تعدّد زوج_ات بي_ش از چ_هار نف_ر نيس_ت آن ه___م ب_ا فراه___م ش___دن شراي_ط خاص__ش .

به هر حال آيه فوق دليل صريحى است بر مسأله جواز تعدد زوجات منتها با شرايط چون بلافاصله مى گويد : اين در صورت حفظ عدالت كامل است اما اگر نمى توانيد

عدالت را رعايت كنيد به همان يك همسر اكتفا نمائيد تا از ظلم و ستم بر ديگران بركنار باشيد و يا به جاى انتخاب همسر دوم از كنيزى كه مال شما است استف__اده كني__د زيرا شرايط آنها سبك تر است .

(108) ازدواج

جنگ ها و حوادث ديگر قربانيان اصلى را آن ه__ا تشكيل مى دهند .

و نيز نمى توان انكار كرد كه عمر زندگى جنسى مردان ، از زنان طولانى تر است زي__را زن__ان در سني_ن معيّنى آم_ادگ__ى جنس_ى خ_ود را از دس_ت م_ى دهن____د در ح__ال_ى ك__ه در م__ردان چني__ن نيس__ت .

(110) ازدواج

و ني_ز زن_ان ب_ه هنگ_ام ع_ادت ماهان_ه و قسمت_ى از دوران حم__ل ، عملاً ممنوعيّت جنسى دارند در حالى كه در مردان اين ممن_وعيّت ه__ا وج__ود ندارد .

ازهمه گذشته زنانى هستندكه همسران خودرابه علل گوناگونى ازدست مى دهند و معمولاً نمى توانند به عنوان همسر اول ، مورد توجه مردان قرار گيرند و اگر مسأله تعدّد زوجات در كار نباشد آنها بايدبراى هميشه بدون همسر باقى بمانند.

با در نظر گرفتن اين واقعيت ها در اين گونه موارد كه تعادل ميان مرد و زن به عللى بهم مى خورد ناچاريم يكى از سه راه را انتخاب كنيم .

1 _ مردان تنها به يك همسر در همه موارد قناعت كنند و زنان اضافى تا پايان عمر بدون همسر باقى بمانند و تمام نيازهاى فطرى و خواسته هاى درونى خود را سركوب كنند.

ازدواج (111)

2 _ مردان فقط داراى يك همسر قانونى باشند ولى روابط آزاد و نامشروع جنس_ى را ب_ا زن_ان كه ب_ى ش_وه_ر م_ان_ده ان_د ب_ه شكل معشوقه برقرار سازند .

3 _ كسانى كه قدرت دارند بيش از يك همسر را اداره كنند و از نظر «جسمى» و «مالى» و «اخلاقى» مشكلى براى آنها ايجاد نمى شود و قدرت بر اجراء عدالت كامل در ميان همسران و فرزندان خود دارند به آنها اجازه داده شود كه بيش از يك همس_ر ب_راى خ_ود انتخاب كنند . مسلما غير از اين سه راه ، راه ديگرى وجود ندارد .

_ اگ_ر بخ__واهي_م راه

اوّل را انتخ__اب كني_م باي_د با فط_رت و غراي_ز و نيازهاى روحى و جسمى بشر به مبارزه برخيزيم و عواطف و احساسات اين گونه زنان را ناديده بگيريم، اين مب_ارزه اى است كه پي_روزى در آن نيس__ت .

به تعبير ديگر مسأله تعدّد همسر را در موارد ضرورت نبايد تنها از دريچه

(112) ازدواج

چشم همسر اول ، مورد بررسى قرار داد ، بلكه از دريچه چشم همسر دوم نيز بايد مورد مطالعه قرار گيرد و آنها كه مشكلات همسر اوّل را در صورت تعدّد زوجات عنوان مى كنند كسانى هستند كه يك مسأله سه زاويه اى را تنها از ديد يك زاويه نگاه مى كنند زيرا مسأله تعدّد همسر ، هم از زاويه ديد مرد و هم از زاويه ديد همسر اوّل و ه_م از زاوي_ه دي_د همس_ر دوّم بايد مطالعه شود و با توجه به مصلحت مجموع ، در اين ب_اره قضاوت كنيم .

_ و اگر راه دوم را انتخاب كنيم بايد فحشاء را به رسميّت بشناسيم و تازه زنانى كه به عنوان معشوقه مورد بهره بردارى جنسى قرار مى گيرند نه تأمينى دارند و نه آينده اى و شخصيت آنها در حقيقت لگدمال شده است و اين ها امورى نيست كه ه_ر انس_ان عاقلى آن را تجويز كند .

_ بنابراين تنها راه سوّم باقى مى ماند كه هم به خواسته هاى فطرى و نيازهاى غريزى زنان پاسخ مثبت مى دهد و هم از عواقب شوم فحشاء و نابسامانى زندگى اين دسته از زنان بركنار است و جامعه را از گ___رداب گن__اه بي__رون مى ب__رد .

ازدواج (113)

البته بايد توجّه داشت كه جواز تعدّد زوجات با اينكه در بعضى از موارد يك ضرورت اجتماعى است و از احكام مسلّم اسلام

محسوب مى شود امّا تحصيل شرايط آن در امروز با گذشته تفاوت بسيار پيدا كرده است ، زيرا زندگى در سابق يك شكل ساده و بسيط داشت و لذا رعايت كامل مساوات بين زنان آسان بود و از عهده غالب افراد برمى آمد ولى در عصر و زمان ما بايد كسانى كه مى خواهند از اين قانون استفاده كنند مراقب عدالت همه جانبه باشند و اگر قدرت بر اين كار دارند چنين اق_دام_ى بنماين_د و اساس_ا اق_دام ب_ه اي_ن ك_ار نباي_د از روى ه_وى و ه_وس باش__د .

از همه اين ها گذشته تمايل پاره اى از مردان را به تعدّد همسر نمى توان انكار كرد ، اين تمايل اگر جنبه هوس داشته باشد قابل ملاحظه نيست امّا گاه مى شود كه بر اثر عقيم بودن زن و علاقه شديد مرد به داشتن فرزند ، اين تمايل را منطقى مى كند و يا گاهى بر اثر تمايلات جنسى و عدم توانايى همسر اوّل براى انجام اين خواسته غريزى ، مرد ، خود را ناچار به ازدواج دوّم مى بيند ، حتّى اگر از طريق مشروع انجام نشود از طريق نامشروع اقدام مى كند . در اين گونه موارد نيز نمى توان منطقى بودن خواسته مرد را انكار كرد .

(114) ازدواج

البته نمى توان انكار كرد كه تعدد زوجات در اين عصر مترادف تراكم مصيبت ها ، تشديد بليّات ، درد بى درمان جامعه است ، در صورتى كه تعدّد زوجات از نظر اسلام براى زوال مصيبت ها ، تقليل فاحشات ، انسجام و نظام خانواده و تكثير نسل جامعه مقرّر تشريع گرديده است ، آرى شهوت پرستى و زن بارگى شوهران ، حسادت و خودخواهى زنان اول و مكّارى زنان دوّم ، در اين

ازدواج (115)

عصر

سبب شده است كه دستور مق_دس اس_لام و صري_ح آي_ه حكيمان_ه ق_رآن ، از نظ_ر مسلمان_ان غي_ر قاب_ل عم__ل و حكم_ى ارتجاع__ى وانم__ود ش__ود ، در حال_ى ك__ه اي__ن عي__ب از قان_ون نيس__ت و اعمال افراد را نبايد به حساب دستوره_اى اس_لام گذاش_ت ، در اينج_ا باي_د گف_ت :

آبادى ميخانه ز ويرانى ماست جمعيّت كفر از پريشانى ماست

اسلام به ذات خود ندارد عيبى هر عيب كه هست در مسلمانى ماست

در اين جا اين سؤال پيش مى آيد كه ممكن است شرايط و كيفياتى كه در بالا گفت__ه ش__د ب__راى زن ي__ا زن__انى پي__دا ش__ود آي__ا در اين صورت مى توان به او اج_ازه داد ك_ه دو شوهر ب_راى خود انتخاب كند ؟

پاسخ : اولاً : ميل جنسى در مردان به مراتب بيش از زنان است و از جمله ناراحتى هايى كه در كتب علمى مربوط به مسائل جنسى درباره غالب زنان ذكر

(116) ازدواج

مى كنند مسأله «سردمزاجى» است درحالى كه در مردان ، موضوع برعكس است .

ثانيا : تعدّد همسر در مورد مردان هيچ گونه مشكل اجتماعى و حقوقى ايجاد نمى كند در حالى كه درباره زنان اگر فرضا دو همسر انتخاب كند ، مشكلات فراوانى به وجود خواهد آمد كه ساده ترين آنها مسأله مجهول بودن نسب فرزند است كه معلوم نيست مربوط به كدام يك از دو همسر باشد و مسلما چنين فرزندى موردحمايت هيچ يك از مردان قرار نخواهد گرفت و فرزندى كه پدر او مجهول باشد كمتر مورد علاقه مادر قرار خواهد گرفت و با اين ترتيب چنين فرزندانى از نظر عاطفى در محروميّت مطلق قرار مى گيرند و شايد نياز به تذكّر نداشته باشد كه توسّل به وسائل پيشگي__رى از انعق__اد

نطف__ه ، هيچگ__اه اطمين__ان بخش نيس_ت .

ثالثا : بيش از يك شوهرداشتن ، هم با طبيعت زن منافى است و هم با منافعش ،

ازدواج (117)

روى اين جهات، تعدّد همسر براى زنان نمى تواند منطقى بوده باشد ، درحالى كه درموردمردان باتوجه به شرايط آن، هم منطقى است وهم عملى.

نه شوهر داشته باشد و نه بيوه تا شوهر كن_د و تع_دد زوج_ات زمان_ى جاي_ز اس_ت ك_ه مساوات و عدالت بين آنها استوار گردد و اگر نتواند به يك زن قناعت كند .

در اين جا اين سؤال پيش مى آيد ك_ه مراع_ات عدال_ت حت_ى در مورد محبت و علاق__ه قلب_ى امكان پذي_ر نيس_ت بنابراين درباره همسر متعدّد چ_ه باي_د ك__رد ؟

آيه موردبح_ث به اي_ن س_ؤال پاس_خ مى ده_د ك_ه «عدالت از نظر محبت» در ميان همسران امكان پذير نيست ، هرچن__د در اي____ن زمين__ه كوش__ش ش__ود .

(120) ازدواج

از جمله «وَ لَوْ حَرَصْتُم» استفاده مى شود كه در ميان مسلمانان ، افرادى بودند كه در اين زمينه سخت كوشش مى كردند و شايد علّت كوشش آنها دستور مطلق به عدالت در اين آيه بوده است آنجاكه مى فرمايد :

« فَ__اِنْ خِفْتُ____مْ اَلاّ تَعْ_دِلُ_وا فَ___واحِ_دَةً » .(1)

از آنجا كه محبت هاى قلبى ، عوامل مختلفى دارد كه بعضا از اختيار انسان بيرون است ، دستور به رعايت عدالت در مورد آن داده نشده است ، ولى نسبت به اعمال و رفتار و رعايت حقوق در ميان همسران كه براى انسان امكان پذير است روى عدالت تأكيد شده است .

در عي__ن ح__ال ب__راى اينك__ه م__ردان از اي_ن حك_م ، س_وء استف__اده نكنند به دنبال اين جمله مى فرمايد :

1- 3 / نساء .

ازدواج (121)

«اكنون كه نمى توانيد مساوات كامل را از نظر محبّت ، ميان همسران خود ، رعايت كنيدحداقل تمام تمايل قلبى خود را متوجه يكى از آنان نسازيد كه ديگرى به ص__ورت ب_لاتكلي_ف درآي__د».

در روايات اسلامى مطالبى درباره عدالت در ميان همسران نقل شده كه عظمت اين قانون را مشخص مى سازد ازجمله اينكه: در حديثى مى خوانيم حضرت على عليه السلام در آن روزى كه متعل_ق

به يكى از دو همسرش بود ، حتى وض_وى خود را در خانه ديگرى نمى گرفت .(1)

و درباره پيامبر صلى الله عليه و آله مى خوانيم كه حتى به هنگام بيمارى در خانه يكى از همسران خود توقف نمى كرد .(2)

1- تفسير تبيان ، جلد 3 ، صفحه 350 .

2- تفسير تبيان ، جلد 3 ، صفحه 350 .

(122) ازدواج

و درب_اره «مع_اذب_ن جم_ل» نق__ل ش_ده ك_ه دو همس_ر داش_ت و ه_ر دو در بيمارى طاعون با ه_م از دني_ا رفتن__د ، او حتّ__ى ب__راى مق__دم داشت_ن دف_ن يكى بر ديگ_رى از ق_رعه استف_اده كرد تا كارى برخ_لاف عدالت انجام نداده باشد .(1)

اين ترتيب انتخاب دو همسر را مجاز شمرده است منته__ا به ش__رط اينك__ه عملاً درباره يكى از آن دو ظلم نشود اگرچه از نظر تم__اي_ل قلبى نسبت به آنها تف__اوت داشت_ه ب__اش__د .

1- تفسير برهان ، جلد 1 ، صفحه 420 .

(124) ازدواج

نكت________________ه :

نكت_ه اى ك_ه باي_د در اينج_ا ذك_ر شود اين است كه اسلام نه چند همسرى را اخت_راع ك__رد و ن_ه آن را نس_خ نم_ود آنچ_ه اس_لام انج_ام داد اي_ن ب_ود ك_ه ب_راى اي__ن رس__م اصلاحاتى پديد آورد از جمله :

اولين اصلاحى كه اسلام در اين زمينه به عمل آورد اين بود كه آن را محدود كرد ، قبل از اسلام تعدّد زوجات نامحدود بود و يك نفر به تنهايى مى توانست چندين زن داشته باشد و حرمسراهايى به وجود آورد ، ولى اسلام داشتن بيش از چهار زن را اجازه نداد .

اصلاح ديگر اسلام در زمينه عدالت بود كه اجازه نداد به هيچ وجه تبعيضى ميان زنان يا فرزندان زنان مختلف صورت گيرد .

و گذشته از شرط عدالت ، شرايط و تكاليف ديگرى نيز متوجه مرد است ، مثلاً

ازدواج (125)

مردى حق تعدد زوجات دارد كه امكانات مالى او به وى اجازه اين كار را بدهد . همچنين امكانات جسمى و غريزى نيز به نوبه خود شرط است و در حديث است كه اگر كس_ى گروه_ى از زنان را به نزد خود گرد آورد كه نتواند آنها را از لحاظ جنسى اشباع كند و آنها به زنا و فحشاء بيفتند ، گناه اين فحشاء به گردن اوست .

و همچني__ن معل__وم ش__د كه اس__لام ب__ا تج_وي__ز تع__دد زوجات قصد تحقير زن را نداشت ، بلكه مى خواست حقوق او

را حفظ كند و از ملعبه شدن وى ب__ه دس_ت م__ردان جلوگيرى كن____د .(1)

.

به تعبير روشن تر مى گويد : هدف اين ب__وده ك__ه قسمت__ى از محدوديت ه_ا و مشك__لات از دوش پي_امبر صلى الله عليه و آله از ط_ريق اين احكام برداشته شود .

و اين تعبير لطيفى است كه نشان مى دهد ازدواج پيامبر صلى الله عليه و آله با زنان متعدد و مختلف براى حل يك سلسله مشكلات اجتماعى و سياسى در زندگى او بوده است .

1- 50 / احزاب .

(128) ازدواج

زيرا مى دانيم هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله نداى اسلام را بلند كرد تك و تنها بود و تا مدّت ها جز عده محدود و كمى به او ايمان نياوردند ، او بر ضد تنها معتقدات خرافى عصر خود قيام كرد و به همه اعلام جنگ داد ، طبيعى است كه همه اقوام و قبايل آن محيط بر ضد او بسيج شوند .

بنابراين پيامبر بايد از تمام وسايل براى شكستن اتّحاد نامقدس دشمنان استفاده كند كه يكى از آنها ايجاد رابطه خويشاوندى از طريق ازدواج با قبايل مختلف بود ، زيرامحكم ترين رابطه درميان عرب جاهلى رابطه خويشاوندى محسوب مى شد و داماد قبيله را همواره از خود مى دانستند و دفاع از او را لازم و تنه_ا گ_ذاشت_ن او را گن_اه مى شم_ردند.

قرائن زيادى در دست است كه نشان مى دهد ازدواج هاى پيامبر لااقل در بسيارى از موارد جنب_ه سياس__ى داشته است .

ازدواج (129)

و بعضى ازدواج هاى پيامبر صلى الله عليه و آله مانند ازدواج با «زينب» براى شكستن سنت جاهلى بوده كه در آيه 37 سوره احزاب در اين باره بيان شده است كه در زمينه خوددارى از ازدواج با همس_ران مطلق_ه پسرخوانده ه_ا بوده است و اين خود اش_اره اى ب_ه ي_ك مسأل__ه كل__ى ازدواج ه_اى پيامب_ر صلى الله عليه و آله ام_ر س_اده اى نب_ود بلك_ه هدف هايى را تعقيب مى كرد ك__ه در س_رن_وش___ت مكت_ب او اث_ر داش_ت .

و بعضى

ديگر براى كاستن از عدوات ، يا طرح دوستى و جلب محبّت اشخاص و ي__ا اق__وام متعصّب و لج__وج ب___وده اس__ت .

روشن است كسى كه در سن 25 سالگى كه عنفوان جوانى او بوده با زنى بيوه چهل ساله اى ازواج مى كند و تا 53 سالگى تنها به همين يك زن بيوه قناعت مى نمايد و به اين ترتيب دوران جوانى خود را پشت سر گذاشته و به سن كهولت مى رسد و بعد به ازدواج هاى متعدّدى دست مى زند حتما دليل و فلسفه اى دارد و با هيچ حسابى آن را نمى توان به انگيزه هاى علاقه جنسى پيوند داد ، زيرا با اينكه مسأله ازدواج متعدد در ميان عرب در آن روز بسيار ساده و عادى بوده و هيچ گونه محدوديتى براى گرفتن همسرى قائل نبودند براى پيامبر صلى الله عليه و آله ازدواج هاى متعدد در سنين جوانى نه مانع اجتماع_ى داش_ت و نه شراي_ط سنگي___ن مال__ى و ن__ه كمت__ري__ن نقص___ى محس___وب م__ى ش___د .

(130) ازدواج

جالب اينكه در تواريخ آمده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله تنها با يك زن «باكره» ازدواج كرد و او «عايشه» بود بقيه همسران او همه زنان بيوه بودند كه طبعا نمى توانستند از جنبه هاى جسمى چندان تمايل كسى را برانگيزاند .(1)

1- بحارالانوار ، جلد 22 ، صفحه 191 .

ازدواج (131)

حتى در بعضى از تواريخ مى خوانيم كه پيامبر با زنان متعددى ازدواج كرد و جز مراسم عقد انجام نشد و هرگز آميزش با آنها نكرد ، حتى در مواردى تنها به خ__واستگ_ارى بعض_ى از زن___ان قب_اي_ل قن_اع_ت ك__رد .(1)

از سوى ديگر با اينكه پيامبر صلى الله عليه و آله مسلما مرد عقيمى نبود ولى فرزندان كمى از او به يادگار ماند ، درحالى كه اگر ازدواج ها به خاطر جذبه

جنسى اين زنان انجام مى شد بايد فرزندان بسيارى از او به يادگار مانده بود .

و نيز قابل توجه است كه بعضى از اين زنان مانند عايشه هنگامى كه به همسرى پيامبر صلى الله عليه و آله درآمد بسيار كم سن و سال بود و سال ها گذشت تا

1- بحارالانوار ، جلد 22 ، صفحه 192 .

(132) ازدواج

توانست يك همسر واقعى براى او باشد . اين نشان مى دهد كه ازدواج با چنين دخترى انگيزه هاى ديگرى داشته و هدف اصلى همان ها بوده است كه در بالا اشاره شد .

گرچه دشمنان اسلام خواسته اند ازدواج هاى متعدد پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله را دستاويز شديدترين حملات مغرضانه قرار دهند و از آن افسانه هاى دروغين بسازند ، ولى سن بالاى پيامبر به هنگام اين ازدواج هاى متعدد از يك سو و شرايط خاص سنّى و قبيله اى اين زنان از سوى ديگر و قرائن مختلفى كه در بالا ذكر شد از سوى ديگر حقيقت را آفتابى مى كند و توطئه هاى مغرضان را فاش مى س_ازد .

« تُرْجى مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُئْوِى اِلَيْكَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَيْكَ ...: هريك از همسرانت را بخواهى مى توانى به تأخير اندازى و

ازدواج (133)

ه_ركدام را بخواهى نزد خود جاى دهى، گناهى بر تو نيست...».(1)

با توجه به اينكه ازدواج هاى متعدد پيامبر غالبا جنبه هاى سياسى و اجتماعى و عاطفى داشته و در حقيقت جزئى از برنامه انجام رسالت الهى او بوده ، ولى در عين حال گاه اختلاف ميان همسران و رقابت هاى زنانه متداول آنها ، طوفانى در درون خانه او برمى انگيخته و فكراورا به خود مشغول ساخته است.

اي__ن ج__ا اس__ت ك__ه خ__داون__د يكى ديگر از ويژگى ها را براى پيامبرش قائل شده و فرم_وده : «مى ت_وانى هري_ك از اي_ن

زن_ان را بخواه_ى ب_ه تأخير بي__اندازى و ه__رك___دام را بخ___واه_ى ن_زد خ_ود ج_اى ده_ى» .

1- 51 / احزاب .

(134) ازدواج

مى دانيم كه يكى از احكام اسلام در مورد همسران متعدد آن است كه شوهر اوقات خود را در ميان آنها به طور عادلانه تقسيم كند كه اين موضوع را در كتب فقه اسلامى ب_ه عنوان «حقّ قَسْم» تعبير مى كنند .

يكى از خصايص پيامبر صلى الله عليه و آله اين بود كه به خاطر شرايط خاص زندگى بحرانيش مخصوصا در زمانى كه در مدينه بود و در هر ماه تقريبا يك جنگ بر او تحميل مى شد و در همين زمان همسران متعدد داشت ، رعايت حقّ قَسم به حكم آيه فوق از او ساقط ب_ود و مى توانس_ت هرگون_ه اوق_ات خود را تقسيم كند ول__ى در عي__ن ح__ال پي__امب_ر اس_لام صلى الله عليه و آله حت_ى الامك__ان تس__اوى را در تقسي___م اوق___ات خ____ود رع_اي__ت مى ك____رد .

ولى وجود همين حكم الهى آرامشى به همسران پيامبر صلى الله عليه و آله و محيط زندگى داخل__ى او داد زي__را اولاً اي__ن ي__ك حك__م عم__ومى درب__اره آنه_است و تفاوتى در كار نيست و ثانيا حكمى است كه از ناحيه خدا كه براى مصالح مهمّى تش_ريع شده بنابراين آنها بايد با رفت_ار و رغب__ت به آن ت__ن دهن__د و خشن__ود گ__ردند .

ازدواج (135)

همچنين بايد در نظر گرفت كه اين حكم استثنايى دارد و پيامبر در اين حكم مستثن__ى ب_وده و تقسيم اوقات به طور مساوى بر عموم مسلمان_ان واجب است .

: اى مردم ! از ( مخالفت ) پروردگارتان بپرهيزيد ، همان كسى كه همه شما را از يك انسان آفريد و همسر او را ( نيز ) از جنس او خلق كرد و از آن دو ، مردان و زنان فراوانى ( در روى زمين ) منتشر ساخت و از خدايى بپرهيزيد كه ( همگى به عظمت او معترفيد ) و هنگامى كه چيزى از يكديگر مى خواهي_د ، ن_ام او را مى ب__ري_د ( و ني__ز ) از ( قط__ع رابط__ه ) ب__ا خ__ويش__اوندان خود ، پرهي_ز كني_د

(136) ازدواج

زي___را خ___داون___د م__راق_ب شم_____اس_ت » .(1)

در آيه فوق مى خوانيم : « وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيرا وَ نِساءً : خداوند از آدم و همسرش مردان و زنان فراوانى به وجود آورد» .

لازمه اين سخن آن است كه فرزندان آدم (برادر و خواهر) با هم ازدواج كرده اندزيرا اگر آنها بانژاد ديگرى ازدواج كرده باشند «مِنْهُما» (ازآن دو) صادق نخواهد بود .

اين موضوع در احاديث متعددى نيز وارد شده است و زياد هم جاى تعجّب نيست چه اينكه طبق استدلالى كه در بعضى از احاديث از ائمه اهل بيت عليهم السلام نقل شده اين ازدواج ها مباح بوده زيرا هنوز حكم تحريم ازدواج خواهر و برادر نازل

1- 1 / نس__اء .

ازدواج (137)

نشده بود بديهى است ممنوعيت يك كار ، بسته به اين است كه از طرف خداوند تحريم شده باشد چه مانعى دارد كه ضرورت ها و مصالح ايجاب كند كه در پاره اى از زمان ها مطلب__ى جايز باش__د و بع___دا تحري__م گ___ردد .

ولى در احاديث ديگرى تصريح شده كه فرزندان آدم هرگز با هم ازدواج نكرده اند و شديدا به كسانى كه معتقد به ازدواج آنها با

يكديگرند حمله شده است .

و اگ_ر بن_ا باش_د ك_ه در احادي_ث متع_ارض آن چ_ه موافق ظاهر قرآن است ترجي_ح دهيم بايد اح_اديث دسته اول را انتخ_اب نمود زيرا موافق آيه فوق اس_ت .

همچنين در اينجا احتمال ديگرى نيز هست كه گفته شود : فرزندان آدم با بازماندگان انسان هاى پيشين ازدواج كرده اند زيرا طبق رواياتى آدم اولين انسان روى زمين نبوده ، مطالعات علمى امروز نيز نشان مى دهد كه نوع انسان احتمالاً از چند ميليون سال قبل در كره زمين زندگى مى كرده ، در حالى كه از تاريخ پيدايش آدم تاكن_ون زم_ان زي_ادى نمى گ_ذرد ، بنابراي_ن بايد قب_ول كني_م كه قبل از آدم انسان ه_اى ديگ_رى در زمي_ن مى زيست_ه اند كه به هنگام پيدايش آدم در حال انق_راض بوده اند ، چه مانعى دارد كه فرزن_دان آدم با باقيمانده يكى از نسل هاى پيشين ازدواج كرده باشد ولى همان طور كه گفته شد اين احتمال با ظ__اه__ر آي__ه ف__وق چن__دان سازگار نيست .

(138) ازدواج

221

نكاح اليتامى: سوره نساءآيات6،127

نك__اح المحرم : سوره نساء آيات 19،22،24،23،25 و سوره مائده آيه 5 و س__وره نور آيه3 و سوره احزاب آيه 6 .

(140) ازدواج

عشق را تقسيم مى كن__د و م_ى ف_رم_اي_د : «عش_ق و محب_ت ب_ا قط_ع نظ_ر از اينك_ه چ_ه ن_وع_ى باشد (حيوانى جنسى باشد يا حيوانى نسلى يا انسانى باشد...)» .

(142) ازدواج

: «قضيه چيست؟» . غلام شروع كرد به گريه كردن . [ارباب گفت : دردت را بگو . غلام هى گريه مى كرد . آخرش گفت عاشق شده ام . ارباب گفت : «عاشق كى؟» غلام گفت : «هركه را شما مصلحت

(144) ازدواج

ب_داني__د» . انس_ان نمى ت_وان_د ع_اش_ق كس_ى باشد كه ديگرى مصلحت بداند . (1)

نظ____ري___ات مختل_ف درب_اره م_اهيّ_ت عش__ق

نظريّات مختلفى در اين باره داده شده است . بعضى خودشان را با اين كلمه خلاص كرده اند كه اين يك بيمارى است ، يك ناخوشى است ، يك مرض است . اين نظريّه ، مى توان گفت فعلاً تابع و پيرو ندارد كه عشق را صرفا يك بيمارى بدانيم . نه تنها بيمارى نيست بلكه مى گويند يك موهبت است ، آنگاه مسأله اساسى در اينجا اين است كه آيا عشق به طور كلّى يك نوع بيشتر نيست يا دو نوع است ؟

1 _ مجموعه آثارشهيدمطهرى، جلد3، كتاب فطرت، انتشارات صدرا.

ازدواج (145)

بعضى نظريّات اين است كه عشق يك نوع بيشتر نيست و آن همان عشق جنسى است ، يعنى ريشه عضوى و فيزيولوژيك دارد و يك نوع هم بيشتر نيست . تمام عشق هايى كه در عالم وجود داشته و دارد با همه آثار و خواصّش _ عشق هاى به اصطلاح رمانتيك كه ادبيّات دنيا را اين داستان هاى عشقى پر كرده است ، مثل داستان مجنون عامرى وليلا، تمام اين ها _ عشق هاى جنسى است و جز اين چيز ديگرى نيست .(1)

گروهى عشق را _ همين عشق انسان به انسان را كه بحث درباره آن است _ دو نوع مى دانند . مثلاً بوعلى سينا ، خواجه نصيرالدين طوسى و ملاصدرا عشق را دو نوع مى دانند ، كه اين

بحث ذيل فصل عشق از نظر عرفا خواهد آمد .(2)

قدر مسلّم اين است كه بشر عشق را ستايش مى كند . يعنى يك امر قابل ستايش مى داند ، در صورتى كه آنچه از مقوله شهوت است قابل ستايش نيست .

1 _ مجموعه آثار شهيد مطهرى ، جلد 3 ، كتاب فطرت ، صفحه 91 ، انتشارات صدرا.

2 _ مجموعه آثار شهيد مطهرى ، جلد 3 ، كتاب فطرت ، صفحه 91 ، انتشارات صدرا.

(146) ازدواج

مثلاً انسان شهوتِ خوردن يا ميل به غذا _ كه يك ميل طبيعى است _ دارد . آيا اين ميل از آن جهت كه يك ميل طبيعى است هيچ قابليت تقديس پيدا كرده ؟ تا به حال شما ديده ايد حتى يك نفر در دنيا بيايد ميلش را به فلان غذا را ستايش كند ؟ عشق هم تا آنجا كه به شهوت [جنسى مربوط باشد . مثل شهوت خوردن است و قابل تقديس نيست. ولى به هرحال اين حقيقت تقديس شده است وقسمت بزرگى از ادبيّات دنيا را تقديس عشق تشكيل مى دهد .(1)

مى كن__د و انسان تازه آمادگى پيدا مى كند براى اينكه ي__ك دفع___ه از خل__ق يك ج_ا ببُ__رد و در معش__وق تم_رك_ز پيدا كند.(1)

احساسات انسان انواع و مراتب دارد . برخى از آنها از مقوله شهوت و مخصوصا شهوت جنسى است و از وجوه مشترك انسان و ساير حيوانات است ، با اين تفاوت كه در انسان به علت خاصى اوج و غليان زايدالوصفى مى گيرد و بدين جهت نام «عشق» به آن مى دهند و در حيوان هرگز به اين صورت درنمى آيد. ولى به هر حال از لحاظ حقيقت و ماهيت جز طغيان و فوران و طوفان شهوت چيزى نيست. از مبادى جنسى سرچشمه مى گيرد و به همان جا خاتمه مى يابد.

1 _ مجموعه آثار شهيد مطهرى ، جلد 3 ، كتاب فطرت ، صفحه 198 ، انتشارات صدرا.

(148) ازدواج

افزايش و كاهشش بستگى زيادى دارد به فعاليت هاى فيزيولوژيكى دستگاه تناسلى و قهرا به سنين جوانى با پاگذاشتن به سن ازيك طرف و اشباع و اِفراز از طرف ديگر كاهش مى يابد و منتفى مى گردد.(1)

به خ__دا ، انقط__اع ب__ه ذات پروردگار _ كه ك_ام_ل ت_ري_ن عب_ادته_است _ ت_وج_ه زي_ادى ش_ده است .

جمل__ه مع__روف امي__رالم__ؤمني__ن را هم___ه شنيده ايم :

«الهى ما عَبَدْتُكَ خَوْفا مِنْ نارِكَ وَ لا طَمَعا فى جَنَّتِكَ بَلْ وَجَدْتُكَ اَهْلاً لِلْعبادَةِ فَعَبَدْتُكَ : خدايا ! تو را پرستش نكردم به طمع بهشت و نه از ترس جهنّمت ، بلكه تو را چون شايسته نيايش و پرستش ديدم ، پرستش كردم» .

[اين نوع عب_ادت چي_زى جز عش_ق به درگاه الهى نيست.

يكى از دعاهايى كه از مضامين عالى برخوردار است ، دعاى مناجات شعبانيّه است . و در روايتى كه آن را نقل كرده ، آمده است كه اميرالمؤمنين و امامانِ از اولاد او اين دعا را مى خوانده اند ، دعايى است در سطح ائمه . يعنى خيلى سطحِ بالاست ، انسان وقتى اين دعا را مى خواند ، مى فهمد كه اصلاً روح نيايش در اسلام يعنى چه . در آنجا جز عرفان و محبّت و عشق به خدا ، جز انقطاع از غير

(150) ازدواج

خ__دا ، خ__لاص__ه ج__ز س__راس__ر معنويّت ، چيز ديگرى نيست و حتى تعبيراتى است ك__ه ب__راى م__ا تص__ورش هم خيل__ى مشك__ل است .(1)

334 ، انتش__ارات ص_____درا.

ازدواج (151)

است ... و مي_ان شم_ا و آن مهر و رأفت قرار داده است» . (1)

اين عشق است كه در آيات بسيارى از قرآن با واژه محبت و احيانا «وُدّ» يا «مودّت» از آن ياد شده است . اين آيات در چند قسمت قرار گرفته است :

1 _ آياتى كه در وصف مؤمنان است و از دوستى و محبت عميق [عشق آنان نسبت به حضرت حق يا نسبت به مؤمنان سخن گفته است :

«وَالَّذينَ امَنُوا اَشَدُّحُبّالِلّهِ: آنان كه ايمان آورده اند در دوستى خدا سخت ترند». (2)

1 _ 21 / روم .

(152) ازدواج

«وَ الَّذينَ تَبَوَّؤُا الدّارَ وَ الاْيم_انَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هاجَ_رَ اِلَيْهِمْ وَ لا يَجِ_دوُنَ فى صُدوُرِهِمْ حاجَ_ةً مِمّا اُوتُوا وَ يُؤْثِروُنَ عَلى اَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ : و آنان كه پيش از مهاجران در خانه (دارالهجرة ، خانه مسلمانان) و دارالايمان (خانه روحى و معنوى مسلمانان) جايگزين شده ، مهاجرانى را كه به سوى ايشان مى آيند دوست دارند و در دل خودشان از آنچه به آن ها داده شده است احساس ناراحتى نمى كنند و آنها را بر خويش مقدم مى دارند . هرچند خود نيازمند بوده باشند» .(1)

2 _ آي__ات__ى ك_ه از دوست_ى حض_رت ح_ق نسب_ت به مؤمنان سخن مى گويد :

«اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ : خ__دا دوست دارد ت_وب_ه كنندگان و پ__اكي__زگ___ان را» .(2)

1 _ 165 / بقره .

2 _ 9 / حش______________ر .

3 _ 222 / بق_ره .

ازدواج (153)

«وَ اللّ_هُ يُحِ____بُّ الْمُحْسِني_نَ : خ___دا دوس__ت دارد نيك___وك____اران را» .(1)

«اِنَّ اللّهَ يُحِ__بُّ الْمُتَّقي__نَ : خدا دوس_ت دارد خود نگه داران را» .(2)

«وَ اللّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّري___نَ : خدا دوس___ت دارد پاكيزگ___ان

را» .(3)

«اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطي_نَ : خدا دوست دارد عدالت كنندگان را» .(4)

3 _ آياتى كه متضمن دوستى هاى دوطرفى و محبت هاى متبادل است : دوستى حضرت حق نسبت به مؤمنين و دوستى مؤمنان نسبت به حضرت حق و دوستى م__ؤمني__ن يك__ديگ___ر را :

1 _ 148 / آل عمران .

2 _ 4 و 7 / ت_________وب_______ه .

3 _ 108 / توب______ه .

4 _ 9 / حجرات و 8 / ممتحنه .

(154) ازدواج

«قُلْ اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونى يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُن_ُوبَكُمْ : بگو اگر خ__دا را دوس__ت داري__د ، از م__ن پي__روى كني__د تا خدا دوستتان بدارد و گن_اه_انت_ان را ب_رايتان ببخشايد» .(1)

«فَسَوْفَ يَأْتِى اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ : خدا بياورد قومى را كه دوستشان دارد و آنها هم او را دوست دارند» .(2)

23 / شورى .

(156) ازدواج

كرده بود به حضور امام شرفياب شد . پاهايش را كه از كفش درآورد شكافته شده و ترك برداشته بود . گفت : به خدا سوگند من را نياورد از آنجا كه آمدم مگر دوستى شما اهل البيت.امام فرمود: به خدا قسم اگر سنگى ما را دوست بدارد، خداوند آن را با ما محشور كند و قرين [ما گرداند وَ هَلِ الدّينُ اِلاّ الْحُبُّ : آيا دين چيزى غير از دوستى است .(1) مردى به امام صادق عليه السلام گفت : ما فرزندانمان را به ن__ام شم__ا و پ__درانت_ان اس_م مى گ_ذاريم . آي_ا اي_ن ك_ار ، ما را سودى دارد ؟

حضرت فرمود : آرى ، به خدا قسم «وَ هَلِ الدّينُ اِلاَّ الْحُبُّ» مگر دين چيزى غير از دوستى است؟ سپس به آيه شريفه : «اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونى يُحْبِبْكُمُ اللّهُ»(2) استشهاد فرمود. (3) اساسا علاقه و محبت است كه اطاعت آور است .

1- « سفينة البحار » جلد 1 ، صفحه 201 ماده حب .

2- 31 / آل عمران .

3- « سفينة البحار » جلد 1 ، صفحه 626 ماده سماء .

ازدواج (157)

عاشق را يارا نباشد كه از خواست معشوق سر بپيچد . ما اين را خود با چشم مى بينيم كه جوانك عاشق در مقابل معشوقه و دلباخته اش از همه چيز مى گذرد و همه چيز را فداى او مى سازد .... اطاعت و پرستش حضرت حق به نسبت محبت و عشقى است كه انسان به حضرت حق دارد . همچنانكه امام صادق عليه السلام فرمود :

تَعْصَى الاِْلهَ وَ اَنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ هذا لَعَمْرِى فِى الْفِعالِ بَديعُ لَوْ كانَ حُبُّكَ صادِقا لاََطَعْتَهُ

اِنَّ الْمُحِبَّ لِمَنْ يُحِبُّ مُطيعُ

خدا را نافرمانى

كنى و اظهار دوستى او كنى ؟ به جان خودم اين رفتارى

(158) ازدواج

شگفت است . اگر دوستى ات راستين بود اطاعتش مى كردى ، زيرا كه دوستدار ، مطيع كسى است كه اورادوست دارد .(1)

جمله ها كاملاً مى رساند كه حضرت نظر به حادثه كربلا داشته اند .(1)

همچني__ن پي__امب_ر اك__رم صلى الله عليه و آله ف__رم__ودن_د :

«طوبى لِمَنْ عَشِقَ الْعِبادَةَ : خوشا به حال كسى كه به عبادت عشق بورزد» .

با عب____ادت ب_ه ص__ورت معش__وق دربي__ايد .

«وَ اَحَبَّها بِقَلْبِه : و از صمي__م قلب عبادت را دوست داشته باشد» .

«و باشَرَها بِجَسَدِه : و با بدنش به آن بچسبد» .

مقصود اين است كه عبادت فقط يك ذكر قلب به تنهايى نيست . (2)

1- تعليم و تربيت ، پاورقى صفحه 331 ، انتشارات صدرا .

2- تعلي__م و ت_ربي_ت ، صفح___ه 331 ، انتش__ارات صدرا .

ازدواج (161)

گردد و كتمان كند و عف__اف ب__ورزد و در همان حال بميرد شهيد مرده است» .(2)

آيه قرآن سوره يوسف ، آيه 30 ، در مورد عشق زليخا به يوسف عليه السلام اشاره مى كند :

«وَ قالَ نِسْوَةٌ فِى الْمَدينَةِ امْرَأَتُ الْعَزيزِ تُراوِدُ فَتيها عَنْ نَفْسِه قَدْ شَغَفَها حُبّا

1- نهج البلاغه ، فيض الاسلام ، خطبه 108 .

2- رس__ول اك__رم ، كن__زالاعمال ، خ 7000 .

ازدواج (163)

اِنّا لَنَريها فى ضَللٍ مُبينٍ : گروهى از زنان شهر گفتند همسر عزيز ، غلامش را به سوى خود دعوت مى كند . عشق اين جوان در اعماق قلبش نفوذ كرد . ما او را در گمراهى آشكار مى بينيم» .

تعبير قرآن به جاى عشق چنين است : قَدْ شَغَفَها حُبَّا يعنى اين كه مجامع قلب__ش را گ__رفت__ه ب__ود.

اصلاً قلبش را مثل مشت در اختيار گرفته بود. اين حالت در اين زن پيدا مى شود. بعدها اين زن كه قبلاً دين شوهرش را داشته است (شرك بوده يا چيز ديگر) موحِّد مى شود و يك موحِّد خداپرست كامل مى شود.

در قص__ص و حك__اي__ات آم__ده كه حض__رت ي__وس__ف عليه السلام آن اواخ__ر مى رود سراغ زليخ_ا . زليخ__ا ديگ__ر ب_ه او اعتنا نمى كن_د .

مى گويد من يوسف ام. من همانى هستم كه تو چنين مى كردى . هرچه مى گويد ، زليخا به او اعتنا نمى كند .

(164) ازدواج

مى گويد چرا ؟ مى گويد اكنون من كسى را پيدا كرده ام كه ديگر به تو اعتنا ندارم . همان حالت قبلى ، يعنى اگر همان عشق مجازى [به يوسف ، او را يكدفعه از همه چيز نبريده بود و به يك چنين حالت روحى وارد نكرده بود ، در مرحله بعد به يك مرحله از عشق الهى نمى رسيد ، كه به همان يوسف

هم ديگر اعتنا نداشته باشد .(1)

عاشق من گردد و من نيز عاشق او. و چون عاشق يكديگر شديم پرده ميان خود و او را بالا زنم و آن (مشاهده جلال و جمال خود) را بر جان او مسلّط گردانم، به طورى كه وقتى مردم دچار سهو و اشتباه مى شوند، او دستخوش سهو نمى شود.

1- كنزالعمّال ، خ 1872 .

2- ميزان الحكمة ، جلد 8، از مجموعه 15 جلدى، صفحه 3790 .

ازدواج (167)

ما آينده نيست

عشق زنده در روان و در بصر هر دو مى باشد ز غنچه تازه تر

عشق آن زنده گزين كو باقى است و ز شراب جانفزايت ساقى است

عشق آن بگزين كه جمله انبياء يافتند از عشق او كار و كيا (1) (2)

خورشيد ، بلكه سياهى را سفيدى و ظلمت را نور جلوه مى دهد و به قول وحش__ى :

اگر در كاسه چشمم نشينى به جز از خوبى ليلى نبينى

و ظاهرا به اين علت است كه عشق مثل علم نيست كه صددرصد تابع معلوم باشد. عشق جنبه داخلى و نفسانى اش بيش از جنبه خارجى و عينى مى باشد ، يعنى ميزان عشق تابع ميزان حُسن نيست بلكه بيشترتابع ميزان استعداد و مايه عاشق است . در حقيقت عاشق داراى مايه و ماده و آتش زير خاكسترى است كه دنبال بهانه و موضوع مى گردد ، همين كه به موضوعى احيانا برخورد كرد و توافقى دست داد _ كه هنوز رمز اين توافق به دست نيامده و لهذا گفته مى شود

(172) ازدواج

عشق بى دليل است _ قوه داخلى تجلّى مى كند و به اندازه توانايى خودش حُسن مى سازد نه به آن اندازه كه در محبوب وجود دارد . لذا در متن مى خوانيم كه عاشق عيب معشوق را هنر مى بيند و خارش را گل و ياسمن .(1)

است مهر ، حيوان را كم است آن از كمى است

فيلسوفان مادى نيز نتوانسته اند اين حالت معنوى را _ كه از جهاتى جنبه غيرمادى دارد و با مادى بودن انسان و مافوق انسان سازگار نيست _ در بشر انك____ار كنن_د .(1)

داشته باشد ، مصرف خوراكى آنها معين است كه كمتر از آن نبايد باشد و زيادتر هم اگر باشد نمى توانند مصرف كنند ، فرضا اگر گندم زياد داشته باشند به دريا مى ريزند . درباره اين جامعه اگر بپرسيم مصرف خوراك آن در سال چقدر است ؟ جواب ، مقدار مشخصى خواهد بود ، ولى اگر درباره يك جامعه بپرسيم كه نظرعلاقه افراد به پول چقدر احتياج به ثروت هست ؟ يعنى چقدر پول لازم دارد تا حس پول پرستى همه افراد آن را اشباع كند ، به طورى كه اگر باز هم بخواهيم به آنها پول بدهيم بگويند ديگر سير شده ايم ، ميل نداريم و نمى توانيم بگيريم ؟ جواب اين است كه اين خواست حدى نخواهد داشت .

(176) ازدواج

عل__م دوست__ى ه__م همي__ن ح__ال__ت را دارد .

در حديثى از پيغمبر اكرم عليه السلام آمده است :

«مَنْهُومانِ لا يَشْبَعانِ ، طالِبُ عِلْمٍ وَ طالِبُ مالٍ : يعنى دو گرسنه هرگز سير نمى شوند : يكى جوينده علم و ديگرى طالب ثروت . هرچه بيشتر به آنها داده شود اشته___اش__ان تي____زت____ر م_ى گ________ردد» .

جاه طلبى بشر هم از همين قبيل است . ظرفيت بشر از نظر جاه طلبى پايان ناپذير است . هر فردى هر مقام اجتماعى و هر پست عالى را كه به دست آورد باز هم طالب مقام بالاتر است و اساسا هرجا كه پاى حس تملك به ميان بي___ايد از پ__اي__ان پ__ذيرى خب____رى نيست .

غريزه جنسى دو جنبه دارد : جنبه جسمانى و جنبه روحى . از جنبه جسمى محدود است . از اين نظر يك زن و دو زن براى اشباع مرد كافى است ، ولى از نظر تن__وع طلب__ى عط__ش روح__ى اى ك__ه در

اين ن__احي__ه ممك__ن اس__ت ب__ه وج__ود آيد شك__ل ديگ__رى دارد .

ازدواج (177)

قبلاً اشاره كرديم كه حالت روحى مربوط به اين موضوع دو نوع است : يكى آن است كه به اصطلاح «عشق» ناميده مى شود و همان چيزى است كه در ميان فلاسفه و مخصوصا فلاسفه الهى مطرح است كه آيا ريشه و هدف عشق واقعى ، جسمى و جنسى است و يا ريشه و هدف ديگرى دارد كه صد در صد روحى است و يا ش__قّ س__ومى در ك__ار است و آن اينكه از لحاظ ريشه جنسى است ولى بعد ح__الت معنوى پيدا مى كند و مت__وج__ه ه__دف ه__اى غي__رجنس__ى مى گ__ردد .

نوع ديگر عطش روحى آن است كه به صورت حرص و آز درمى آيد كه از شؤون حس تملك است و يا آميخته اى است از دو غريزه پايان ناپذير : شهوت جنسى و حس تملك . آن همان است كه در صاحبان حرمسراهاى قديم و در اغلب پ__ول__داران و غي_ر پ___ول__داران عص__ر م__ا وج__ود دارد .

(178) ازدواج

اين نوع از عطش تمايل به تنوع دارد ، از يكى سير مى شود و متوجه ديگرى مى گردد . در عين اينكه ده ها نفر در اختيار دارد و دربند ده ها نفر ديگر است و همين نوع از عطش است كه در زمينه بى بند و بارى ها و معاشرت هاى به اصطلاح آزاد به وجود مى آيد . اين نوع از عطش است كه هوس ناميده مى شود . همان طور كه در گذشته گفتيم : عشق ، عميق و متمركزكننده نيروها و تقويت كننده نيروى تخيل و يگانه پرست است و اما هوس ، سطحى و پخش كننده نيروها و متمايل به تنوع و تفنن و هرزه صفت

است . اين نوع از عطش كه هوس ناميده مى شود ارضاء شدنى نيست . اگر مردى در اين مجرا بيفتد ، فرضا حرمسرائى نظير حرمسراى هارون الرشيد و خسروپرويز داشته باشد پُر از زيبارويان كه سالى يكبار به هر يك نوبت نرسد ، باز اگر بشود كه در اقصى نقاط جهان يك زيباروئى ديگر هست ، طالب آن خواهد شد ؛ نمى گويد بس است ديگر سير شده ام ؛ حالت جهنم را دارد كه هرچه به آن داده شود بازهم به دنبال زيادتراست. خدا در قرآن مى فرمايد : «يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلاَءْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزيدِ:(1) به جهنم مى گ_وئيم پ_رش_دى؟ سي_ر ش_دى؟ مى گ_ويد آيا باز هم هست».

ازدواج (179)

چشم هرگز از ديدن زيبارويان سير نمى شود و دل هم به دنبال چشم مى رود .

در اينگ_ون_ه ح_الات سي_ر ك_ردن و ارض_اء از راه فراوان_ى ، امك_ان ندارد و اگر كسى بخواهد از اي_ن راه وارد شود درس_ت مثل آن است كه بخواهد آت_ش را با هيزم سير كند . بطور كلى در طبيعت انسانى از نظر خواسته هاى روحى ، محدوديت در كار نيست . انسان روحا طال__ب بى نهاي_ت آفري_ده ش__ده است .(2)

1- 30 / ق .

2- مسأله حجاب ، صفحه 114 .

(180) ازدواج

عشق كه يگانگى و دوگانگى آن با شهوت جنسى مورد بحث و گفتگو است . اسلام محبت عميق صميمى زوجين را به يكديگر محترم شمرده و به آن توصيه كرده است و ت_دابي_رى به كار ب_رده ك_ه اين يگانگى و وحدت هرچه بيشتر و محكم تر باشد .(1)

1- اخ______لاق جنس______ى ، صفح___ه 56 ، انتش___ارات ص_____درا .

ازدواج (181)

چ__ه ناچي__ز است تحقيقات علمى محض درباره اين امر عجيب [عشق [و اصل طبيعى آن و علل تك__امل و گست__رش شگف_ت انگي_ز آن ، از آمي__زش س__اده پ_روت__وزوئا تا ف__داكارى دانْته و خَلْساتِ پت_رارك و وف_ادارى هلوئيز به آبلارد .(1)

همانطورى كه ابتداى بحث گفته شد مطلب عمده در اينجا رابطه عشق و عفت است . بايد ببينيم اين استعداد عالى و طبيعى در چه زمينه و شرايطى بهتر شكوفا مى گردد ؟ آيا آنجا كه يك سلسله مقررات اخلاقى به نام عفت و تقوا بر روح مرد و

1- اخلاق جنسى ، صفحه 56 ، انتشارات صدرا .

(184) ازدواج

زن حكومت مى كند و زن به عنوان چيزى گرانبها دور از دسترس مرد است اين استعداد بهتر به فعليت مى رسد يا آنجا كه احساس منعى به نام عفت و تقوا در روح آنها حكومت نمى كند و اساسا چنين مقرراتى وجود ندارد و زن در نهايت ابتذال در اختيار مرد است ؟ اتفاقا مسأله اى كه غيرقابل انكار است اين است كه محيط هايى به اصطلاح آزاد مانع پيدايش عشق هاى سوزان و عميق است . در اين گونه محيط ها كه زن به حال ابتذال درآمده است ، فقط زمينه براى پيدايش هوس هاى آنى و موقتى و هرجايى و هرزه شدن قلب ها فراهم است .

اين چنين محيط ها ، محيط شهوت و هوس است نه محيط عشق به مفهومى كه فيلسوفان و جامعه شناسان آن را محترم مى شناسند يعنى آن چيزى كه با فداكارى و از خودگذشتگى و سوز و گداز توأم است هشياركننده است . ق_واى نفسانى را در يك نقطه متمركز مى كند ، قوه خيال را پر و بال مى دهد و معشوق را آن چنانكه مى خواهد درذهن

خود رسم مى كند نه آنچنانكه هست ، خلاّق و آفريننده نبوغ ها و هنرها و ابتكارها و افكار عالى است . (1)

ازدواج (185)

آنان مشورت نما . اين ها همه از آثار محبت و دوستى است ، همچن__انك_ه رف_ق و حل_م و تحم_ل ، هم_ه از ش__ؤون محبت و احسان اند .

او به تيغ حلم چندين خلق را واخريد از تيغ ، چندين حلق را

تيغ حلم از تيغ آهن تيزتر بل ز صد لشكر ظفرانگيزتر (2)

1- 159 / آل عمران .

2- مثنوى معنوى مولوى .

(188) ازدواج

قلب زمامداربايستى كانون مهرو(عشق) باشدنسبت به ملت. قدرت و زورگويى كافى نيست ، با قدرت و زور مى توان مردم را گوسفندوار راند ولى نمى توان نيروهاى نهفته آن ها را بيدار كرد و به كار انداخت ، نه تنها قدرت و زور كافى نيست ، عدالت هم اگر خشك اجرا شود كافى نيست بلكه زمامدار همچون پدرى مهربان بايد قلبا مردم را دوست بدارد و نسبت به آنان مهر بورزد و هم بايد داراى شخصيتى جاذبه دار و ارادت آفرين باشد تا بتواند اراده آنان و همّت آنان و نيروهاى عظيم انسانى آنان را درپيشبرد هدف مقدّس خود به خدمت بگيرد . (1)

عبداللّه انصارى نقل مى كند كه گفت روزى در محضر پيغمبر بوديم كه على نيز به محضرش مى آمد . حضرت فرمود : «وَالَّذى نَفْسى بِيَدِهِ اِنَّ هذا وَ شيعَتُهُ هُمُ الْفائِزُونَ يَوْمَ الْقِيامَةِ : سوگند به آن كسى كه جانم در دست اوست اين مرد و شيعيان او در روز قيامت رستگارانند و مناوى در كنوزالحقايق به دو روايت نقل مى كند و هيثَمى در مجمع الزوائد و ابن حجر در الصواعق المعحرقة همين مضمون را با كيفيتى ديگر نقل مى كنند .

(190) ازدواج

تام دارد . تاريخ تشيع با نام يك سلسله از شيفتگان و شيدايان و جانبازان سر از پا نشناخته توأم است .

على همان كسى است كه در عين اينكه بر افرادى حد الهى جارى مى ساخت و آنها را تازيانه مى زد و احيانا طبق مقررات شرعى دست يكى از آنها را مى بريد ، ب__ازه__م از او رو ب_رنم_ى ت_افتن_د و از محبتش__ان چي__زى ك__استه نمى شد او خ___ود مى ف__رم__اي_د :

«لَوْ ضَرَبْتُ خَيْشَوْمَ الْمُؤْمِنِ بِسَيْفِى هذا عَلى اَنْ يُبْغِضَنِى ما اَبْغَضَنى ، وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْيا بِجَمّاتِها عَلَى الْمُنافِقِ عَلى اَنْ يُحِبَّنى ما اَحَبَّنِى ، وَ ذلِكَ اَن_َّهُ قُضِىَ فَانْقَضى عَلى لِسانِ النَّبِىِّ الاُْمِّىِّ اَن_َّهُ قالَ : يا عَلىُّ لا يُبْغِضُكَ مُؤْمِنٌ وَ لا يُحِبُّكَ مُنافِقٌ : اگر با اين شمشير بينى مؤمن را بزنم كه با من دشمن شود هرگز دشمنى نخواهد كرد و اگر همه دنيا را بر سر منافق بريزم كه مرا دوست بدارد هرگز مرا

ازدواج (191)

دوست نخواهد داشت ، زيرا كه اين گذشته و بر زبان پيغمبر امّى جارى گشته كه گف__ت : اى عل__ى ! م__ؤمن تو را دشمن ندارد و منافق تو را دوست

نمى دارد» .(1)

على عليه السلام مقياس وميزانى است براى سنجش فطرت هاو سرشت ها،آن كه فطرتى سالم و سرشتى پاك دارد از وى نمى رنجد [يعنى هميشه عاشق على عليه السلام است[ ولو اينكه شمشيرش بر او فرود آيد . و آن كه فطرتى آلوده دارد به او علاقمند نگرددولواينكه احسانش كند ، چون على عليه السلام جز تجسم حقيقت چيزى نيست .(2)

بستند و كانون خانوادگى تشكيل دادند براى اولين بار خود را به سرنوشت موجودى ديگر علاقمند مى بينند ، شعاع خواسته هايشان وسيع تر مى شود و چون صاحب فرزند شدند به كلى روحشان عوض مى شود . آن پسرك تنب_ل و سنگين اكن__ون چ__الاك و پُ__رتح__رك ش__ده است و آن دخت__رك__ى كه ب__ه زور هم از رختخ__واب برنمى خ__است اكن__ون تا ص__داى ك__ودك گهواره نشين اش را مى شنود ، همچون برق مى جَهَد . كدام نيروست كه لَختى و رخوت را برد و جوان را اين چنين حساس ساخت ؟ آن جز عشق و محبّت نيست .

عشق است كه از بخيل ، بخشنده و از كم طاقت و ناشكيبا متحمل و شكيبا مى سازد .

اثر عشق است كه مرغ خودخواه را كه فقط به فكر خود بود [كه [دانه اى جمع

(194) ازدواج

كند و خود را محافظت كند ، به صورت موجودى سخى درآورد كه چون دانه اى پيدا كرد جوجه ها را آواز دهد يا يك مادر را كه تا ديروز دخترى لوس و بخور و بخواب و زودرنج و كم طاقت بود با قدرت شگرفى در مقابل گرسنگى و بى خوابى و ژوليدگى اندام ، صبور و متحمل مى سازد ، تاب تحمل زحمات مادرى به او مى دهد ، توليد رقّت و رفع غلظت و خشونت از روح و به عبارت ديگر تلطيف عواطف و همچنين توحّد و تأحّد و تمركز و از بين بردن تشتّت و تفرّق نيروها و در نتيج__ه ق__درت ح__اص__ل از تجم__ع ، هم__ه از آث__ار عش_ق و محب__ت است .

در زبان شعر و ادب در باب عشق بيشتر به يك اثر برمى خوريم و آن الهام بخشى و فياضت عشق است .

عشق ، قواى خفته را بيدار و

نيروهاى بسته و مهارشده را آزاد مى كند نظير شكافتن اتم ها و آزاد شدن نيروهاى اتمى . الهام بخش است و قهرمان ساز . چه بسيار شاعران و فيلسوفان و هنرمندان كه مخلوق يك عشق و محبت نيرومندند .

ازدواج (195)

عشق ، نفس را تكميل و استعدادات حيرت انگيز باطنى و ظاهر مى سازد . از نظر قواى ادراكى ، الهام بخش و از نظر قواى احساسى، اراده و همت را تق__ويت مى كن__د و آنگ__اه ك__ه در جهت عِل__وى متص__اعد ش__ود كرامت و خ__ارق ع__ادت ب___ه وج____ود م__ى آورد .

روح را از مزيج ها و خلط ها پاك مى كند و به عبارت ديگر عشق تصفيه گر است . صفات رذيله ناشى از خودخواهى و يا سردى و بى حرارتى را از قبيل بُخل ، امساك ، جبن ، تنبلى ، تكبر و عُجب ، از ميان مى برد . حقدها و كينه ها را زايل مى كند و از بين برمى دارد گو اينكه محروميت و ناكامى در عشق ممكن است به نوبه خود توليد عقده و كينه ها كند .

از محبت تلخ ها شيرين شود از محبت مس ها زرين شود

(196) ازدواج

اثر عشق از لحاظ روحى در جهت عمران و آبادى روح است و از لحاظ بدنى در جهت گداختن و خرابى . اثر عشق در بدن درست عكس روح است . عشق در بدن باعث ويرانى و موجب زردى چهره و لاغرى اندام و سقم و اختلال هاضمه و اعصاب است . شايد تمام آثارى كه در بدن دارد آثار تخريبى باشد ولى نسبت به روح چنين نيست ؛ تا موضوع عشق چه موضوعى و تا نحوه استفاده شخص چگونه باشد . بگذريم از آثار اجتماعى اش ، از نظر

روحى و فردى غالبا تكميلى است زيرا توليد قوّت و رقّت و صفا و توحّد و همّت مى كند . ضعف و زبونى و كدورت و تفرّق و كودنى را از بين مى برد ؛ خلط ها _ كه به تعبير قرآن «دَسّ» ن__امي__ده مى ش__ود _ از بي__ن ب__رده و غش ه_ا را زاي__ل و عيار را خالص مى كند .

شاه جان مر جسم را ويران كند بعد ويرانيش آبادان كند

اى خنك جانى كه بهر عشق و حال بذل كرد او خان و مان و ملك و مال

ازدواج (197)

كرد ويران خانه بهر گنج زر وز همان گنجش كند معمورتر

آب را ببريد و جو را پاك كرد بعدازآن در جو روان كردآب خورد

پوست را بشكافت پيكان راكشيد پوست تازه بعداز آنش بردميد

كاملان كز سرّ تحقيق آگهند بى خود و حيران و مست و اله اند

نه چنين حي_ران كه پُشتش سوى اوست

بل چنان حيران كه غرق و مست دوست (1)

مى كردند ، بالاخره لشكرى نيرومند حركت كرد. ازتجهيزات نظامى بى بهره اند و از نظر آذوقه نيز در تنگى و قحطى قرار گرفته اند كه گاهى چند نفر با خرمايى مى گذرانند . امّا همه بانشاط و س__رزن__ده ان__د ، عش__ق ني__رومندشان ساخته و جذبه رسول اكرم صلى الله عليه و آله

ازدواج (199)

ق______درتش________ان بخشي__________ده اس________ت .

ابوذر نيز در اين لشكر به سوى تبوك حركت كرده است . در بين راه سه نفر يكى پس از ديگرى عقب كشيدند. هركدام كه عقب مى كشيدند، به پيغمبراكرم صلى الله عليه و آله اطلاع داده مى شد و هر نوبت پيغمبر مى فرمود : «اگر در وى خيرى است خداوند او را برمى گرداند و اگر خيرى نيست ، بهتر كه رفت» .

شتر لاغر و ضعيف ابوذر از رفتن باز ماند . ديدند ابوذر نيز عقب كشيد . يا رسول اللّه ! ابوذر نيز رفت . حضرت باز جمله را تكرار كرد : «اگر خيرى در او هست خ_داون_د او را ب_ه م_ا ب_از مى گرداند و اگ_ر خي_رى نيس_ت ، بهتر كه رفت» .

لشكر همچنان به مسير خويش ادامه مى دهد و ابوذر عقب مانده است ، اما تخلّف نيست ، حيوانش از رفتن مانده . هرچه كرد حركت نكرد . چند ميلى را عقب مانده است . شتر را رها كرد و بارش را به دوش گرفت و در هواى گرم بر روى

(200) ازدواج

ريگ هاى گدازنده به راه افتاد . تشنگى داشت هلاكش مى كرد . به صخره اى در سايه كوهى برخورد كرد . در ميانش آب باران جمع شده بود . چشيد ، آن را بسيار سرد و خوشگوار يافت . گفت هرگز نمى آشامم تا دوستم رسول اللّه بياشامد . مشكش را پر كرد . آن را نيز به دوش

گرفت و به سوى مسلمين شتافت . از دور شبحى ديدند . يا رسول اللّه شبحى را مى بينيم به سوى ما مى آيد . فرمود : بايد ابوذر باشد . نزديك تر آمد . آرى ابوذر است اما خستگى و تشنگى سخت او را از پا درآورده است . تا رسيد افتاد . پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود : زود به او آب برسانيد . با صدايى ضعيف گفت ، آب همراه دارم. پيغمبرگفت آب داشتى و از تشنگى نزديك به هلاكتى. آرى يا رسول اللّه ، وقتى آب را چشي_دم ، دريغ_م آم_د كه قب_ل از دوست_م رس__ول اللّه از آن بنوشم .

راست_ى در ك_دام مكت_ب از مكتب ه_اى جه_ان ، اين چني_ن شيفتگى ه_ا و بى قرارى ه_ا و از خودگذشتگى ه__ا مى بينيم ؟(1)

ازدواج (201)

صفح_ه 76 ، انتش_ارات ص__درا .

(202) ازدواج

يك_ى از مجروحي_ن سعدب_ن ربي_ع ب_ود . دوازده زخ_م كارى برداشته بود . در اين بين يكى از مسلمانان فرارى به سعد _ در حالى كه روى زمين افتاده بود _ رسي___د و ب__ه او گف___ت : شني___ده ام پيغمب_ر كشت___ه ش_ده اس_ت . سعد گفت :

اگر محمّد كشته شده باشد خداى محمّد كه كشته نشده است دين محمّد هم باقى است . تو چرا معطّلى و از دين خودت دفاع نمى كنى ؟

از آن طرف ، رسول اكرم صلى الله عليه و آله پس از آنكه اصحاب خويش را جمع و جور كرد يك يك اصحاب خود را ياد كرد ببيند كى زنده است و كى مرده. سعدبن ربيع را نيافت . پرسيد : كيست برود از سعدبن ربيع اطلاع صحيحى براى من بياورد ؟

ازدواج (203)

يكى از انصار گفت : من حاضرم . مرد انصارى وقتى رسيد كه رمق مختصرى از حيات سعد باقى بود ، گفت : اى سعد ، پيغمبر مرا فرستاده كه برايش خبر ببرم كه مرده اى يا زنده . سعد گفت : سلام مرا به پيامبر برسان و بگو سعد از مردگان اس__ت ، زيرا چند لحظه ديگر بيشتر از عمرش باقى نمانده است . بگو به پيغمبر ك__ه سع___د گف___ت :

خداوند به تو بهترين پاداش ها كه سزاوار يك پيغمبر است بدهد . آنگاه خطاب كرد به مرد انصارى و گفت : يك پيامى هم از طرف من به برادران انصار و ساير ياران پيغمبر ابلاغ كن ، بگو سعد مى گويد : عذرى نزد خدا نخواهيد داشت اگر به پيغمب__ر شم__ا آسيب__ى ب__رس__د و شم__ا ج__ان در ب__دن داشت__ه ب_اشي__د .(1)

1-

شرح ابن ابى الحديد .

(204) ازدواج

صفحات تاريخ صدر اسلام پُر است از اين شگفتى ها و دلدادگى ها و از اين زيبايى ها ، در همه تاريخ بشر نتوان كسى را يافت كه به اندازه رسول اكرم صلى الله عليه و آله محبوب و مراد ياران و معاشران و زنان و فرزندانش بوده است و تا اين حدّ از عمق وجدان او را دوست مى داشته اند .

پرّ و بال ما كمند عشق اوست مو كشانش مى كشد تا كوى دوست

من چگونه نور دارم پيش و پس چون نباشد نور يارم پيش و پس

نور او در يمن و يسر و تحت و فوق بر سر و بر گردنم چون تاج و طوق

غالب ياران رسول خدا صلى الله عليه و آله به آن حضرت سخت عشق مى ورزيدند و با مركب عش__ق ب_ود ك__ه اي_ن هم__ه راه را در زم_ان_ى ك_وت__اه پيم_ودن_د و در

ازدواج (205)

اندك مدتى جامعه خوي_ش را دگرگون س_اختن__د . (1)

. در آن ايامى كه سرتاسر مملكت اسلامى در خفقان فرو رفته ، تمام آزادى ها كشته شده و نفس ها در سينه زندانى شده و سكوتى مرگبار همچون غبار مرگ بر چهره ها نشسته است ، او از بالاى دار فرياد برمى آورد كه بياييد از على عليه السلام برايتان بگويم . مردم از اطراف براى شنيدن سخنان ميثم تمار هجوم آوردند . حكومت قدّاره بند اموى كه منافع خود را در خطر مى بيند ، دستور مى دهد كه بر دهانش لجام زدند و پس از چندروزى هم به حياتش خاتمه دادند . (1)

1- ج____اذب__ه و دافع___ه صفح____ه 83 ، انتش__ارات ص____درا .

(206) ازدواج

1- راستى ما چطور كه ادعاى ولايتى بودن را داريم ، كه خود را تابع او مى دانيم ، آيا ما هم همين طور از ولايت دفاع مى كنيم . يك نوع كردن هم ، زندگى خود را شبيه زندگى او كنيم . آيا زندگى هاى ما به سادگى زندگى رهبر انقلاب هست يا نه ... .

ازدواج (207)

تاريخ از اين قبيل شيفتگان و عاشقان واقعى براى على عليه السلام بسيار سراغ دارد .(1)

در آن روز امتحانى هم از آنها به عمل آمده بود و خوب از عهده برآمده بودند ،

1- ج___اذب__ه و دافع__ه صفح__ه 30 و 31 ، انتش__ارات ص___درا .

(208) ازدواج

متوكل ضمن اظهار رضايت از ابن سكّيت و شايد (به خاطر) سابقه ذهنى كه از او داشت _ كه شنيده بود تمايل به تشيع دارد _ از ابن سكّيت پرسيد : اين دو تا (دو ف__رزن__دش) پي_ش ت_و محبوب ترند يا حسن و حسين عليهم السلام فرزندان على عليه السلام ؟

ابن سِكّيت از اين جمله و از اين مقايسه سخت برآشفت ، خونش به جوش آمد .

با خ__ود گف__ت ك__ار اي__ن م__رد مغ__رور به ج__اي_ى رسي__ده اس__ت كه ف__رزن__دان خ__ود را با حسن و حسي_ن : مق__ايسه مى كند ، اين تقصير من است ك__ه تعلي__م آن ه__ا را ب__ر عه__ده گ_رفت__ه ام .

در جواب متوكل عباسى گفت: به خدا قسم قنبر غلام على عليه السلام به مراتب از اين دو تا و از پدرشان نزد من محبوب تر است. متوكل فى المجلس دستور داد زبان ابن سِكيت را از پشت گردنش درآوردند .

تاري_خ ، افراد سر از پا نشناخته زيادى را مى شناسد كه بى اختيار جان خود را

ازدواج (209)

در راه مهر على عليه السلام فدا كرده اند . اي_ن جاذب_ه را در كج_ا مى توان يافت ؟ گمان نمى رود در جهان نظيرى داشته باشد . على به همين شدت دشمنان سرسخت دارد ، دشمنانى كه از ن_ام او به خود مى پيچيدند . على از صورت يك فرد بيرون است و به صورت يك مكتب موجود است و به همين جهت گروهى را به سوى خود مى كشد و گروهى را از خود طرد مى نمايد .(1)

عليه السلام گفت : ما فرزندانمان را به نام شما و پدرانتان اسم مى گذاريم . آيا اين كار ، ما را سودى دارد ؟ حضرت فرمودند : آرى به خدا قسم .

«وَ هَلِ الدّينُ اِلاَّ الْحُبُّ : مگر دين چيزى غير از دوستى است؟» .سپس به آيه

1- ج___اذب__ه و دافع__ه صفح__ه 31 ، انتش__ارات ص____درا .

(210) ازدواج

«اِنْ كُنْتُ__مْ تُحِبّ__ون اللّ__هَ فَ__اتَّبِع__ون__ى يُحْبِبْكُ_مُ اللّ__هُ» (1)استشهاد فرمود .

اساسا علاقه و محبت است كه اطاعت آور است . عاشق را آن يارا نباشد كه از خواست معشوق سربپيچد . ما اين را خود با چشم مى بينيم كه جوانك عاشق در مقابل معشوقه و دلباخته اش از همه چيز مى گذرد و همه چيز را فداى او مى سازد . اطاعت و پرستش حضرت حق به نسبت محبت و عشقى است كه انسان به حضرت حق دارد .(2)

1- 31 / آل عم_______ران .

2- جاذبه و دافعه صفحه 62 ، انتشارات صدرا .

ازدواج (211)

انتشارات فراهانى، ج 9.

تفسير بيان، محمدبيستونى، اوّل،تهران، انتشارات فراهانى، ج 14.

(213)

تفسير بيان، محمدبيستونى، اوّل،تهران، انتشارات فراهانى، ج 18.

تفسير بيان، محمدبيستونى، اوّل،تهران، انتشارات فراهانى، ج 22.

تفسير بيان، محمدبيستونى، اوّل،تهران، انتشارات فراهانى، ج 28.

تفسير بيان، محمدبيستونى، اوّل،تهران، انتشارات فراهانى، ج 29.

زن و عدالت اجتماعى، رفسنجانى، انتشارات صفير صبح، 1380، چاپ اول.

مس__ائل ازدواج و حق__وق خ_ان__واده در اس__لام، بابازاده، اكبر .

ازدواج م_______وق__ت در اس___لام

مباحثى از حقوق زن

بهشت خ__ان_____واده

زن از ديدگاه اسلام، استاد مطهرى